5 października.
Bieszczady. Dzień pierwszy.
Droga i góry.
Pani GPS wyliczyła mi 650
kilometrów drogi, ale na szczęście w niecałe dwie godziny od wyjazdu z Leszna
wjechałem na autostradę A4 i jechałem nią do końca, aż za Kraków, a już w
okolicach Jasła zobaczyłem góry. Za Duklą wjechałem na drogę 897, tą, którą
chciałem jechać już po pierwszym oglądaniu mapy Bieszczad. Poznałem ją na całej
długości, obserwując stopniowe tworzenie się i wzrost Bieszczad – od przedgórza
do Tarnicy zamykającej horyzont nad Ustrzykami. Jadąc górską drogą nierzadko
widać góry szczelnie zamykające horyzont, a droga, jakby nie wiedząc o tych
zaporach, dalej prowadzi prosto na nie; budzi się wtedy ciekawość (gdzie droga
znajdzie przesmyk dla siebie?), a nawet odrobina zupełnie irracjonalnej obawy,
że za najbliższym zakrętem wstęga asfaltu skończy się u stóp góry broniącej
przejazdu. Mija się jeden zakręt, drugi, i nagle stwierdza się ze zdziwieniem,
że te góry, które wydawały się nieprzejezdne, są już za nami, ale oto przed
nami wyrastają następne, równie nieprzebyte, zbocza.
Jeśli stoki gór można
obserwować w czasie ich mijania samochodem, potrafią zadziwić swoimi
metamorfozami, nieustającym procesem przemian uruchomianych pędem samochodu i
zmieniającą się perspektywą. Wydają się być w ciągłym ruchu, co dziwi, jako że
fakt ten, potwierdzany przecież wzrokiem, przeczy wiedzy o ich stałości. Zbocza
zmieniają kształty i wielkości, wyłaniają się zza innych, zamieniają miejscami
i nikną w tyle, zastępowane pojawiającym się z nikąd małym szczytem przytulonym
do głównego masywu lub zębatą granią rozcinającą swoimi skałami lasy zbocza.
Blisko celu podróży, na łysym
szczycie góry, mignął mi… domek. Zatrzymałem się na pobliskim parkingu i
porównując wspaniały widok wokół mnie z mapą, dowiedziałem się, że oto przede
mną wznoszą się obie Połoniny, a domek na szczycie bliższej jest Chatką
Puchatka, schroniskiem na grzbiecie Wetlińskiej. W głębi doliny błękitniały
nieznane mi szczyty, a gdzieś u ich stóp były Ustrzyki.
Wiedziałem, że domek z moim
pokojem stoi za kościołem, którego spodziewałem się znaleźć w centrum wioski.
Jechałem więc powoli między pierwszymi domami rozglądając się, gdy po chwili…
wioska skończyła się. Zawróciłem wiedząc już, że skrzyżowanie ze stojącą przy
nim wiatą przystanku jest centrum osady. Dwa bary, dwa sklepu, garść domów,
kościół schowany za drzewami, wieża anten telefonicznych i góry wokół. Ustrzyki
Górne.
Przywitała mnie drobna
kobieta, moja gospodyni i właścicielka tego drewnianego domku stojącego na
końcu szutrowej dróżki. Za jej domem kończyła się wioska, a zaczynał las.
Gdy zapaliłem światło w
pokoju, zmierzch za oknem zmienił się nagle w czarną noc nie rozjaśnioną żadnym
światłem; zobaczyłem dwa regały z książkami, i gdy odruchowo szedłem ku nim,
dotarło do mnie, że jestem w
Bieszczadach, u celu sześćsetpięćdziesięciokilometrowej podróży.
6 października.
Dzień drugi.
Tarnica. Dal.
Przed siódmą wyjechałem
autobusem szkolnym do Wołosatego. Na końcu dostępnej drogi kierowca zawrócił, a
ja wysiadłem i rozejrzałem się: skład drewna, kilka domów, budka kasy Parku,
dalej ośrodek wypoczynkowy, wąska droga, a w górze Tarnica, cel mojej
dzisiejszej trasy. Pusto tutaj. Trójka dzieciaków z plecakami weszła do
czekającego na nich autobusu, i znowu zrobiło się pusto. Założyłem plecak,
spojrzałem na chmurne niebo i ruszyłem. Było dziesięć po siódmej.
Szlak wiódł wygodną, acz
pozbawioną widoków szutrową drogą ku Przełęczy Bukowskiej, czyli Tarnicę
zostawiłem po lewej; wiedziałem, że zrobiwszy zakole, wrócę do niej. Widok po
obu stronach dróżki zasłaniał młodniak jaworowy; chcąc upewnić się, brałem do
ręki liście uważnie je oglądając, skoro nie mogłem rozpoznać drzewek po ich
młodej, gładkiej jeszcze, korze: niewątpliwie jawory, tworzące tutaj zwarty
las. Powyżej przełęczy wyszedłem z lasu na połoninę i obejrzałem się wydając
westchnienie zachwytu po raz pierwszy.
Te góry są hojne w dawaniu
dali, a nawet rozrzutne, pozwalając się oglądać ze wszystkich stron. W
rezultacie gdy szedłem grzbietem, oglądałem się za siebie chcąc jeszcze raz
nasycić wzrok ogromem i dalą, w której nikną stojące jeden za drugim coraz
bardziej niebieskie szczyty, a jednocześnie goniła mnie do przodu ciekawość i
nienasycenie: chciałbym już być na szczycie wzniesienia przede mną, aby
zobaczyć dal jeszcze nie oglądaną i czekającą tam na mnie. Po drodze oglądałem
kobierce czerwieniejących jagodzin przeplatanych jaskrawo zielonymi wyspami
mchów i jasnoszarymi połaciami gołobórz, a to wszystko wśród falującego morza
wysokich, żółtych traw.
Słońce, w tych rzadkich
chwilach wychylania się zza chmur, równie szczodrze jak góry rozdawało swe
uroki nasycając barwy drzew w dolinach i rozjaśniając żółć traw połonin.
Z głębokiej i rozległej
doliny, gdzieś spomiędzy drzew rosnącego tam lasu, dobiegał mnie ryk jelenia
wzywającego przeciwników na pojedynek. Ryk był odległy, ale czuć było w nim
potęgę dźwięku. Ten odgłos przenosił mnie przez wieki – w jakieś
przedhistoryczne czasy mojej zależności od przyrody. Szedłem nasłuchując i
patrząc w dół, na stary las wspinający się po zboczach. Znowu dobiegł mnie ryk.
Zadrżałem. Były w tym głosie moc i wyzwanie, a ja poczułem to, co pewnie czuje
słabszy konkurent ryczącego byka: że ten las nie do mnie należy, a do siły
większej ode mnie.
Gdy nieco później, na
szczycie Halicza, zobaczyłem dziewczynę czytającą książkę, przyszła mi do głowy
myśl o posłuchaniu w górach Brahmsa; nie wiem skąd ta myśl, a Brahms zapewne
przez wspomnienie wędrówki polami po Roztoczu wiele lat temu, gdy przenikanie
się odmiennych wrażeń zrobiło na mnie silne wrażenie. Koncert skrzypcowy D-dur
Brahmsa i Dal oglądana ze szczytu góry…
Tarnicę widać było z daleka,
już z Połoniny Bukowskiej, i później, gdy minąłem wyniosły Halicz i szedłem
zboczem zębatego Krzemienia zbliżając się ku niej, góra chwaliła się sobą cały
czas, rosnąc i potężniejąc aż do kulminacji na Przełęczy Goprowskiej u jej
stóp. Wysoko, na siodle przełęczy pod szczytem, wolno poruszały się maleńkie
drobinki ludzi, jakby błądziły tam bezradnie mrówki. Po drugiej stronie przełęczy
nitka szlaku odważnie wspinała się na stromą ścianę Krzemienia, po chwili i tam
zobaczyłem wolno przemieszczające się małe punkciki.
Szczyt przywitał mnie mgłą i
wiatrem. Gnał wiechcie białawej waty od Wołosatego, a te przemykały obok mnie
niczym przestraszone duchy, szarpiąc nogawkami spodni. Szybko zszedłem na
Przełęcz Siodło i usiadłem otwierając plecak. Gdy zjadłem kanapkowy obiad, mgła
przerzedziła się, więc wszedłem na szczyt ponownie. Tym razem czekała tam na
mnie Dal. Pierwszą zobaczyłem nitkę szlaku opadającą stromym zboczem ku
Wołosatemu doskonale widocznemu w dolinie, a później, gdy podniosłem głowę i
obróciłem się, po raz kolejny tego dnia świat otwarł się ogromnym widnokręgiem
wokół mnie: rozbiegany wzrok pobiegł ku szczytom i dolinom, a przy mnie trwała
Zachłanność z Oczarowaniem.
Ogrom towarzyszył mi aż do
granicy lasów, gdy przez Tarniczkę i Szeroki Wierch schodziłem ku Ustrzykom co
chwila zatrzymując się, by jeszcze raz spojrzeć daleko i lepiej zapamiętać.
7 października.
Dzień trzeci.
Rawki, schronisko i
Krzemieniec. Dal po raz drugi i spotkanie bez spotkania.
Idąc z Ustrzyk szosą 897,
krótko po siódmej skręciłem w las śladem znaków szlaku na Wielką Rawkę.
Drogowskaz informował o dwóch godzinach marszu na szczyt.
Długie podejście wiedzie lasem,
w którym zobaczyć można metrowej średnicy olbrzymy rozsypujące się w pył i
rosnące na nich młode drzewka – samosiejki; inne olbrzymy umierają tam stojąc i
strasząc kikutami swoich ramion uparcie trzymających się próchniejących pni
obrośniętymi hubami; bywa też, że taki martwy z pozoru olbrzym żyje jeszcze, bo
oto wysoko dostrzec można zieloną jego gałąź. Liczne są tam klony jawory,
częstokroć omszałe aż po konary; plamami porostów i swoją łuszczącą się korą
czynią wrażenie bardzo starych, pierwotnych drzew górskich puszcz; natomiast
świerki, tak liczne w Sudetach, tutaj są tylko uzupełnieniem bukowo-jaworowych
lasów.
Wysoko, przy granicy połonin,
liczne są krzewiaste, skarlałe buki tworzące zwarte zarośla, a jeszcze wyżej,
już wśród traw i jagód połonin, spotyka się liczny tutaj endemit: olszę
zieloną, funkcją i wyglądem przypominającą tatrzańską kosodrzewinę. Mój
gospodarz podał mi lokalną ich nazwę: olcha kosa. Oczywistym wydaje się
istnienie tutaj związku etymologicznego z pierwszym członem słowa kosodrzewina,
ale jaki on może być – nie wiem. Spodziewałbym się starego znaczenia słowa kosa
jako czegoś niskiego czy pokręconego (jak te drzewa), ale jedyne znane mi stare
znaczenia to kosa – warkocz, i kosa – narzędzie do ścinania zboża, a przecież
te drzewka ani nie są podobne do dziewczęcych warkoczy, ani nie kosiło się ich.
Późniejszy dopisek.
Tekst ten czytał pewien
miłośnik przyrody (i dobry znawca języka, jak się okazało), i on przypomniał mi
jeszcze jedno znaczenie słowa „kosa”: jako coś krzywego właśnie. Słowo to jest
w zaniku, ale jeszcze bywa używane, na przykład w wyrażeniu „kose spojrzenie”.
Na najwyższych wysokościach –
wracam w góry - gdzie nawet skarłowaciałe buki nie sięgają, olcha zielona
dzieli się swoimi siedliskami jedynie z jarząbem pospolitym, czyli naszą
jarzębiną, czym byłem tak zaskoczony, że pytałem mojego gospodarza,
bieszczadzką encyklopedię, czy aby nie mylę się, widząc rachityczne krzewy z
wyraźnym trudem radzące sobie na kilometrowej wysokości.
A w dolinach widziałem nasze
lipy, jesiony, klony (te zwyczajne, wspaniale kolorowe jesienią), rubinie
akacjowe, sumaki tak piękne jesienią, kaliny z cudnie czerwonymi owocami,
zielone jeszcze modrzewie, oczywiście wierzby i brzozy, chociaż pnie tych
ostatnich wydawały się inne, jakby chore, bo pokryte porostami.
Tuż przed szczytem – teraz
wracam na szlak – już na wysokości połonin, wyprzedził mnie biegnący chłopak.
Zapytałem o czas, spojrzał na zegarek i krzyknął: 35 minut. Podejście jest tam
dwugodzinne. Później spotkałem go jeszcze raz: gdy zobaczył mój podniesiony
kciuk, pokręcił głową i krzyknął, że dzisiaj ma słaby czas. Może po drodze
zbierał maliny?..
Im byłem wyżej, tym wolniej
szedłem, odwracając się i patrząc w dal, a widok otwierał się tam ogromny i
szeroki: od zbocza Połoniny Caryńskiej na północy, poprzez grupę szczytów w
pobliżu Tarnicy na wschodzie, po nieznane a liczne szczyty po ukraińskiej
stronie na południu. Tam właśnie widziałem surrealistyczny widok: strażnika na
motocyklu. Miałem mu krzyknąć, że chyba na światłach skręcił w niewłaściwą
ulicę, ale nie zdążyłem, bo minął mnie podskakując na kamieniach i pojechał
gdzieś w stronę Krzemieńca, może na złamanie karku.
Poszedłem i ja w stronę tego
magicznego miejsca spotkania się trzech granic, a gdy doszedłszy usiadłem na
pniaku i patrzyłem na otoczenie trójgraniastego słupa granicznego
wyznaczającego stronę słowacką, polską i ukraińską, pomyślałem, że chociaż
przestrzeń i drzewa są wszędzie jednakowe, to pójść mogę tylko prosto, na
Słowację, a w lewo, na Ukrainę, iść nie mogę. Granice niemożliwe do swobodnego
przekraczania są czymś niesamowicie nienaturalnym i idiotycznym. Ograniczającym
przyrodzoną człowiekowi wolność.
Obiecałem sobie pójść jeszcze
tej zimy do drugiego, sudeckiego miejsca styku trzech granic, i szerokim kołem,
swobodnie, bez oglądania się za strażnikami, przejść ziemie dwóch naszych
sąsiadów, a to dla doświadczenia poczucia wolności.
Powoli, zapisując sobie w
pamięci widoki i chwile, minąłem rozgałęzienie szlaków ku Małej Rawce, i
poszedłem grzbietem Działu; bez zamiaru dotarcia tam do Wetliny, ale dla samego
marszu, dla drogi przede mną i widoków wokół mnie. Na południu ukraińskie
szczyty coraz częściej zatrzymywały granatowe chmury, wiał silny wiatr, a gdy
zaczęło kropić uznałem, że pora zawrócić, by idąc przez Małą Rawkę zejść do
schroniska, w którym spodziewałem się znaleźć wiadomość zostawioną tam dla mnie
przez internetową znajomą.
To była niesamowita chwila,
gdy usiadłem na ławie, wziąłem w rękę książkę, i kartkując ją znalazłem kartkę
adresowaną do mnie. Oto miałem w ręku dwa dowody: na istnienie w realnym,
materialnym świecie osoby znanej mi jedynie jako autorki czarnych znaczków
liter na ekranie komputera, i dowód jej pamiętania o mnie.
Olu, dziękuję za przeżycie,
dziękuję za pamięć:)
8 października.
Dzień czwarty.
Dzióbek Polski: źródło Sanu.
Pustka.
Wstałem o szóstej i
spojrzałem w okno: śnieg przygniatał gałęzie drzew. Gospodarz pocieszył mnie
historyjką sprzed dwóch lat, gdy 10 października spadło metr śniegu i Ustrzyki
przez 6 dni nie miały prądu. A dzisiaj szosa jest czarna – zakończył.
Pojechałem, chociaż okazało się, że czarna była jedynie w pobliżu wioski.
Wystraszony białą nawierzchnią górskiej drogi, jechałem na drugim biegu z
szybkością niewiele ponad 20 kilometrów. Świerki wyglądały naturalnie i ładnie
pod śniegiem, ale brzozy wydawały się być nim przygniecione, ich gałęzie były
zwisające, jakby bliskie złamania; zieleń i żółć ich liści w połączeniu z
czapami śniegu dawały ładne kompozycje, ale była w nich nienaturalność
kompozycji, do której oczy nie przywykły.
Droga wiodła na północ do
miejscowości Stuposiany, tam skręciłem w prawo w bezimienną drogę prowadzącą z
powrotem na południe. Na dystansie 40 kilometrów minąłem tylko trzy czy cztery
osady złożone z kilku domów i parę ośrodków turystycznych. Przy wjeździe na
teren Parku bileterka sprzedająca mi bilet wstępu wyraziła zdziwienie moją
decyzją wędrówki w taką pogodę. Dalej droga była jeszcze węższa i zupełnie już
pusta. Wyglądała niesamowicie, jakby nie była używana od wielu lat, jakby ludzi
i ich samochodów już nie było, a Przyroda, jedyna pani pustego świata, ponownie
brała w posiadania zagrabione jej włości. Rosnące przy szosie drzewka, jakieś
zarośla i badyle, dźwigając warstwę ciężkiego śniegu, pochylały się nad jezdnią
tak mocno, że miejscami zasłaniały ją całą. Mimo zjeżdżania na brzeg jezdni,
rozpychałem maską samochodu i przednią szybą śnieżno-zielone gałęzie.
Bukowiec na
końcu drogi nie był wioską, a jedynie miejscem: jest tam droga do leśniczówki,
wyboisty parking, tablica informująca o braku zasięgu GSM, zakazy dalszej
jazdy, las i góry. Drobna mżawka ustała, ale niebo dalej było buro chmurne, gdy
założyłem plecak i zanurzyłem się w las. Drogowskaz informował o trzech
godzinach drogi do źródła Sanu; trasa wiodła lekko pagórkowatym terenem, lasami
lub łąkami, czy raczej byłymi polami.
Bieszczadzkie szlaki są
dobrze oznaczone; w ciągu tych czterech dni tylko raz zawracałem, właśnie na
tej trasie, ale o pomyłce popełnionej na śniegiem pokrytym polu wiedziałem już
po przejściu stu metrów. Po kwadransie marszu poczułem charakterystyczny chłód
na lewej stopie, po drugim kwadransie przemoczone miałem obydwa buty, a po
godzinie cały ociekałem wodą. Kurtka okazała się być faktycznie nieprzemakalna,
ale spodnie już nie, czułem zimny okład na kolanach, a wszystko przez chaszcze
zagradzające ścieżkę szlaku. Na początku starałem się je odchylać rękoma, ale
szybko przekonałem się o nieskuteczności tych starań, i ociekające zarośla
rozpychałem tułowiem, tylko twarz zasłaniałem dłonią.
Szlak prowadził przez
nieistniejące już wioski, folwark, po którym zostało kilka kamieni ledwie
zauważalnych wśród zarośli, obok dwóch grobów dawnych właścicieli tych terenów.
Dwa stare groby odwiedzane jedynie przez turystów jako ciekawostka na szlaku, a
przy nich kamienny mur kapliczki bez dachu.
Beniowa, Sianki, Bukowiec…
puste miejsca, napisy kursywą na mapie, zarastające pola, resztki fundamentów,
rosła lipa ocieniająca nieistniejący od półwiecza dom, w którym kiedyś żyli
ludzie, a obok, wśród zarośli, przerdzewiały krzyż i potargana wiatrem tablica
informacyjna...
Gdy w Beniowej oglądałem
kamienną chrzcielnicę stojącą wśród ruin i badyli, pomyślałem o matkach, które
kiedyś kładły tam swoje małe dzieci i wierzyły w ich dobrą przyszłość. Teraz na
resztkach fundamentów ich świątyni rosną drzewa…
A w spisach wyborczych nadal
te wioski, widma przeszłości, są wymieniane jako przynależne do okręgu
wyborczego – wiadomość o tym fakcie zrobiła na mnie wielkie wrażenie. Te
wywoływanie duchów przeszłości budzi żal minionego życia.
Wracam na szlak.
Za murkiem kapliczki było
jeszcze dwa metry Polski kończącej się Sanem, strumykiem metrowej szerokości.
Na środku nurtu kamień wystawał ponad wodę, już przymierzałem się do kroku, gdy
przypomniałem sobie o ukraińskich strażnikach i tego kroku za granicę nie
zrobiłem. To nie granica z Czechami czy Słowacją, gdzie człowiek ma prawo pójść
tam, gdzie chce, i żaden strażnik nie będzie robić awantury z powodu jej
przekroczenia.
Parę razy słyszałem grube
posapywania, jakieś ryki… niedźwiedź, czy moja wyobraźnia?
Niebo rozjaśniło się, i
słońce zaświeciło na milionach kropelek wody zdobiących końce świerkowych
igieł, nadal ociekający wodą las uśmiechnął się do mnie, a ja pochwaliłem jego
surowy urok.
Szlak kończy się przy miejscu
uznawanym za źródło Sanu: spod kępki drzew, ze skalnej szczeliny, wypływa
strumyk, któremu tamę można postawić jedną dłonią, a granica, rozdzieliwszy tę
kapkę wody na dwie połowy, wspina się dalej łagodnym zboczem ku bezimiennemu
szczytowi. Za nim, trzy kilometry dalej, jest Opołonek, szczyt i miejsce Polski
najbardziej wysunięte na południe. Nie ma tam szlaku. Co prawda przesunięcie
równoleżnikowe względem źródła wynosi jedynie około 300 metrów, ale jednak
istnieje, a ja chciałem dojść na południowy cypel Polski… Dobrze, powiem jak
było: kręciłem się tam dobre pół godziny nie mogąc się zdecydować. Iść tam, czy
nie? Gdy trafię na strażników polskich, wymigam się, gdy na ukraińskich,
zabiorą mnie (uprzedzano mnie o tym!) do Lwowa, a później na mój koszt do
przejścia granicznego. Pójdę lasem! Po przejściu stu metrów, wyminięciu kilku
rozłożystych świerków i przedarciu się przez gęstą kępę zarośli, zawróciłem.
Doszedłem aż tutaj i nie
przejdę tych trzech kilometrów? – patrzyłem na pas wykarczowanego lasu
poznaczonego polskimi i ukraińskimi słupami granicznymi. Pójdę! Poszedłem.
Każdy dźwięk, realny i wyobrażony, był dla mnie odgłosem goniących mnie
strażników. Po przejściu kilometra, przy naszym słupie granicznym numer 222,
poddałem się i zawróciłem. Nie dałem rady psychicznie.
Przy źródle spotkałem
dziewczynę, towarzyszkę mojej drogi powrotnej; chyba też słyszała te grube,
złowrogie pomrukiwania w lesie (więc nie były one wytworem mojej wyobraźni?), i
jak ja uznała, iż są to odgłosy niedźwiedzia:) Marsz rozgrzał mokre i marznące
stopy, a spodnie na kolanach wysuszyłem ciepłem nóg. O zmierzchu zaparkowałem
forda obok drewnianego domku moich gospodarzy.
Po co poszedłem na tamto
pustkowie, skoro rozległych widoków tam nie ma? Bo chciałem być na samym końcu
Polski, być tam, skąd dalej nie ma już gdzie iść. Chciałem poznać tamtą pustkę
i posłuchać jej, aby usłyszeć siebie.
Zrobiłem to.
9 października.
Dzień piąty. Mgła i droga.
Połonina Caryńska i powrót do
Leszna.
-Gdy wejdzie pan na szczyt,
mgły już nie będzie – orzekł mój gospodarz, gdy krótko po świcie szykowałem się
do wyjścia. Pomylił się po raz drugi.
W jego domu wieczór zamieniał
się w noc już około godziny 21, a dzień zaczynał się o świcie, także w
niedziele. Już pierwszego wieczoru poddałem się temu rytmowi, bo tam, w tej
zapadłej wsi, w domu z drewnianą, skrzypiącą podłogą, z oknami przez które nie
widać żadnego światła na dworze, taki rytm wydawał się naturalnym i oczywistym
powrotem do natury.
W planach miałem wejście
czerwonym szlakiem na Połoninę Caryńską, przejście jej grzbietem do drugiego
szczytu, powrót do skrzyżowania szlaków, zejście do Przełęczy Przysłup i dalej
dojście żółtym do Bereżki, skąd miałem nadzieję złapać okazję do Ustrzyk, albo
przejść szosą te kilka kilometrów dzielących obie wioski.
W Bieszczadach wiele
szczytów, i to nie małych, zalesionych górek stojących na uboczu zainteresowań
turystów, ale i tych popularnych, nie ma swoich nazw. Połonina Caryńska jest
nazwą wieloznaczną, używaną do określenia tej jednej konkretnej połoniny, obu
szczytów odległych od siebie o około dwa kilometry, oraz całego masywu
górskiego – a to tylko przykład. Gdy zapytałem się gospodarza o nazwę szczytu
bliższego Ustrzykom, powiedział, że ta góra nie ma nazwy, a gdy pokazałem na
mojej mapie nazwę o ukraińskim brzmieniu, powiedział, że nie jest używana.
W wielu miejscach Bieszczad
została przerwana nić połączeń międzypokoleniowych, ludzie starsi nie
przekazali młodym używanych nazw miejsc, bo w pewnej chwili, parę lat po
wojnie, zabrakło tam jednych i drugich: obecna ludność Ustrzyk jest w całości
napływowa. Mój gospodarz sprowadził się tam 40 lat temu, jako jeden z
pierwszych osiedlających się leśników, i nie miał kto zaznajomić go z nazwami.
W tej zrozumiałej historii
dziwi mnie jedynie brak potrzeby nadania swoich nazw górom i miejscom przez
nowych mieszkańców tamtych okolic.
Dwugodzinne podejście na
Połoninę (piszę z wielkiej litery mając na myśli nazwę masywu Połoniny
Caryńskiej, albo z małej, gdy myślę o bezleśnym obszarze góry) zaczyna się w
wiosce i wiedzie – jak wiele innych podejść tutaj – pięknym lasem bukowym.
Dzisiaj uroku dodawała mu mgła (tak!, mgła czyni las urokliwszym), także
jaskrawe kolory jesieni na niektórych drzewach, oraz świadomość przeżywania
ostatniego dnia w Bieszczadach dodawały uroku. Szlak nie jest tam dokuczliwy, a
połonina zaczyna się dość nisko, otwierając rozległe widoki… Nie dzisiaj.
Szedłem we mgle, a dali jedynie domyślałem się.
Dopiero na szczycie spotkałem
pierwszego człowieka, porozmawialiśmy chwilę, uścisnęliśmy sobie dłonie i
rozeszliśmy się. Zadziwiająca jest szybkość zmiany naszych reakcji na widok
człowieka! Wystarczą góry, trochę odludzia, trochę samotności, by drugiego człowieka
witać z radością jak dobrego znajomego.
Postanowiłem zejść na drugą
stronę masywu do schroniska i zaczekać tam na poprawę pogody. Szlak wiódł
stromym, śliskim dzisiaj bo gliniastym zboczem; szedłem nim w tempie żółwia
starannie wybierając miejsca stawiania stóp, a niżej, już w lesie, gdy
wyszedłem na niewielką polankę, zobaczyłem słońce prześwitujące przez rzadką
już mgłę. Więc z powrotem na szczyt! Wejście było łatwiejsze od zejścia, ale na
górze spotkałem… mgłę. Trudno – pomyślałem – miałem przejść całą długość
masywu, więc przejdę. Naciągnąłem czapkę na uszy, zaryzykowałem chowając
zgrabiałe dłonie w kieszeniach kurtki (nie pomyślałem o wysuszeniu przemokłych
wczoraj rękawic), i poszedłem.
Szlak pojawiał się 20 kroków
przede mną i tyleż za mną niknął, szedłem patrząc pod nogi, na bardzo
utrudniające marsz pionowo wystające, cienkie i długie, kamienie masywu
obnażonego do kości, bo pozbawionego traw i ziemi. Skały były niczym kostne
płyty na grzbiecie stegozaura.
Na stromych zboczach i na
najpopularniejszych szlakach wyraźne są procesy degradacji połonin. Gdy gęste
krzaki jagód zostaną rozdeptane, woda spłukuje (wiatr rozwiewa, buty dalej
rozdeptują) cienką, przez tysiąclecia tworzoną warstwę ziemi, odsłaniając nagą
skałę, co uruchamia nowe i przyśpiesza już działające procesy denudacyjne.
Czasami ścieżka szlaku znajduje się nawet pół metra poniżej pierwotnej
powierzchni, i jest skalnym martwym rumowiskiem. W wielu miejscach szlaków
postawione są tabliczki zakazujące marszu poza wyznaczoną ścieżką, a to w celu
zahamowania tych degradacyjnych procesów.
Przyroda w górach ma bardzo
delikatną równowagę. Chrońmy ją nie schodząc ze szlaku, nawet jeśli szlak jest
grzbietem stegozaura – jak na Połoninie Caryńskiej.
Zbocza czasami przypominały
łagodne górskie łąki, ale były też takie miejsca, gdzie opadając stromo i
symetrycznie na obie strony, tylko zdążyły zafalować kładącymi się pod wiatrem
trawami i zaraz ginęły we mgle – jakbym nie tylko ja szedł we mgle, ale i góra
w niej płynęła. Na wprost zmaterializował się we mgle kształt człowieka
przygniecionego plecakiem; właśnie tak to wyglądało, jakby mgła skupiła się
wydając z siebie ludzki kształt.
Po lewej, na granicy
widoczności, zobaczyłem mały, samotnie tam rosnący świerk; zapomniałbym o nim,
gdybym nie zobaczył go ponownie, tym razem z dołu, z kilkukilometrowej
odległości, gdy już opuszczałem Bieszczady. Zobaczyłem, rozpoznałem, i w tej
jednej chwili wydał mi się swojski, bliski, mój.
Minąłem drugi szczyt, i gdy
szlak zaczął stromo opadać ku przełęczy oddzielającej obie Połoniny,
zawróciłem. Tym razem na szlaku było dużo ludzi; wyobraziłem sobie ich tłum
tutaj w ładną pogodę, w letni dzień, i wtedy pomyślałem o Górach Kaczawskich.
Tam nierzadko bywa, że przez cały dzień wędrówki nie spotykam nikogo, a tutaj w
mglisty dzień jest tyle ludzi…
Przez chwilę czułem smutek, żal i najzupełniej
irracjonalną niechęć do tej lubianej i tak chętnie odwiedzanej Połoniny.
Może właśnie w tamtej chwili
postanowiłem wracać już dzisiaj, nie czekać ranka jutrzejszego dnia, jak planowałem,
a wyjechać wieczorem.
Na zboczu góry, jeszcze nad
lasem, zszedłem poniżej mgły. Zatrzymałem się, i po prostu gapiłem się,
stęskniony dali, jak gapi się zakochany w twarz kochanki. A twarz Dali miała
wiele znajomych już rysów, co cieszyło mnie i napełniało dumą. Rozpoznawałem
Wołosate, Tarnicę, Krzemień, gdzieś tam i dzióbek Halicza się wyłaniał; w dole,
za grzbietem, niewidoczne stąd Ustrzyki, na prawo biegła schowana za zboczem
szosa 897, którą już za 3 godziny miałem jechać, a dalej wznosiła się Rawka…
Te góry nie są już mi całkiem
obce, mam w nich swoje miejsca.
O piętnastej byłem na dole, o
szesnastej wyjechałem, i jadąc już zobaczyłem, że mgła ukrywa jedynie wyższy
szczyt Caryńskiej. Na parkingu w okolicach Brzegów zatrzymałem się, chcąc jeszcze
raz spojrzeć na rozpoznawane już szczyty. Daleko, na krańcu horyzontu,
zobaczyłem jasne w tej chwili siodło między Tarnicą a Tarniczką, a bliżej plamy
słońca pełzające po zboczu Połoniny. Góra pokazała mi się majestatyczna i
ogromna; zobaczyłem tamten samotny świerk na jej zboczu, i nie czułem już żalu
wiedząc, że wrócę.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz