Wrześniowe dumania. Wspomnienie i samotność.

201015

W niedzielę wyjechało nas ośmiu małym busem; miałem kierować, ale upiekło mi się, bo za kierownicę usiadł kolega i kierował aż do celu, pod tor Stegny w Warszawie; stał tam drugi lunapark mojego pracodawcy, nazajutrz mieliśmy spakować go i przewieźć do bazy. Po przyjeździe zjadłem kolację i wszedłem do przydzielonego mi na tą jedną noc pokoju w przyczepie mieszczącej osiem klitek z łóżkiem, szafą i szafką. Pół metra wolnej przestrzeni, brak krzesła. Nieświeża pościel wydzielała przykry zapach. Zza jednej ściany dobiegała mnie telefoniczna rozmowa, zza drugiej skrzeczące dźwięki hip hopu po ukraińsku. Usiadłem na brzegu łóżka i spojrzałem na telefon, była godzina pół do ósmej. Nie wiedząc gdzie będę spać, a mogło tak być, że i w kabinie ciężarówki, nie wziąłem książki ani czytnika e-booków. Co robić, nim położę się? Rozejrzałem wokół z tym przeraźliwym poczuciem obcości, jakie czasami dopada mnie w tej pracy. Poczułem pragnienie znalezienia się daleko stąd i dojmującą samotność. Najgorszą samotność człowieka wśród ludzi. Położę się; nie wiem kiedy usnę, ale wsłucham się w siebie, może uładzę się ze sobą i z miejscem – postanowiłem. Położyłem się, po kwadransie przestałem czuć smród pościeli. Kłapnęły drzwi, później drugi raz, trzeci i dziesiąty; ktoś tupał buciorami po blaszanym podeście wejściowym; ktoś klął po ukraińsku, obrzydliwie przeciągając zgłoski; ktoś kogoś wołał waląc pięścią w drzwi. Zacisnąłem powieki starając się nie słyszeć otoczenia. Co ja tutaj robię?? Zarabiam pieniądze. Muszę zarabiać pieniądze.

Nie wiem która była godzina, gdy w końcu ucichło i litościwie usnąłem.

Przyjechałem dzisiaj, we wtorek nad ranem, jadąc starą, rozklekotaną scanią, w której dźwignia biegów chodzi jak ramię kieratu, a szybkościomierz nie chodzi wcale. Dojechałem łapiąc po drodze tylko jednego kapcia, czyli szybko.

Teraz jest wieczór, siedzę w moim zimowym pokoju w bazie. Trwa finał konkursu, słuchałem koncertu e-moll w wykonaniu Szuszkina, Rosjanina, ale żeby skupić się na muzyce, musiałem zamknąć oczy, nie patrzeć na jego dłonie, bo gdy je widziałem, wracałem myślą do pięknych dłoni Kate Liu. Posłucham jej gry później, teraz otworzyłem dopiski, zaraz zajmę się nowym tekstem przeznaczonym do opublikowania na blogu. Przede mną cichy i samotny wieczór z książką lub laptokiem na podołku. Zwykły mój wieczór.

We wrześniu po prostu zapomniałem o tym tekście, niech więc teraz będzie wspomnieniem końca lata i ówczesnych moich rozmyślań.

Słońce na powiekach budzi mnie. Otwieram oczy i przez otwarte okienko dachowe widzę liście lipy, poruszają się lekko, jasne i ciepłe słońcem. Przez okno nad głową opada na mnie drgająca mozaika słonecznego światła i cieni liści. Jest letni poranek. Jeszcze jest lato.

Mam chwilę czasu, siedzę przy oknie, czytam, a słońce zagląda mi do otwartej książki; gdy próbuję je złapać, oświetla mi dłoń, ale nie pozwala się dotknąć, uciekając na firankę lub na szafę i ciągnąc za sobą mój wzrok. Myśl biegnie za nim, gubię wątek czytanej książki, patrzę na słońce.

Lipa stoi jeszcze zielona, ale pod nią nie widać już trawy spod żółtych liści; lekki podmuch wiatru odrywa niezdecydowane liście i kręci brązowymi kulkami owoców uwieszonych pod skrzydełkami. Na ziemi, wśród żółci liści, leży ich mnóstwo; biorę jeden i oglądam chcąc rozpoznać gatunek lipy. Podnoszę głowę i znowu widzę wirującą kulkę opadającą na ziemię w nadziei stania się drzewem; jakże rozrzutna jest Natura w swoim dążeniu do tworzenia życia!

Stoły jadalni stoją pod drzewem sypiącym do talerzy swoje liście, a ja wspominam tego, który ukochał język polski.

Gościu, siądź pod mym liściem, a odpocznij sobie!

Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie…

Rok temu miałem za sobą pierwszy po karuzelowym sezonie wyjazd w góry, szykowałem się do tygodniowej wędrówki po Bieszczadach; w tym roku sezon rozpocznę nie wcześniej jak w połowie listopada, nie zobaczę więc kolorowej jesieni w górach; zapewne dlatego znowu siedzę w kampingu z butami górskimi na gołych stopach.

Tak: gdy je założę, wydaje mi się, iż bliżej jestem górskich wędrówek.

Brakuje mi włóczenia się, wędrowania, drogi przede mną i horyzontu dalekiego; brakuje możliwości wyrwania się z kieratu codzienności na wolność marszu przed siebie, zostawienia za sobą ludzi i świata, z którymi radzę sobie coraz trudniej, ludzi i świata coraz bardziej mi obcych i mniej zrozumiałych. Brakuje mi polnego wiatru i rozległych przestrzeni przede mną, swobody oddechu piersi nie tłumionej cywilizacyjnym zniewoleniem, a nade wszystko brakuje mi uroku dróżki niknącej za szczytem wzniesienia.

Bernard Shaw pisał o skutkach darwinizmu, iż (cytuję z pamięci) redukują piękno i inteligencję, siłę i celowość, honor i ambicję.

Poruszyły mną te słowa, ponieważ nie zgadzam się z nim, mimo iż rozumiem ich autora.

Całkiem możliwe, iż Shaw nie może pogodzić się z amoralnością natury, która faktycznie jest niepojęta. Jej poznanie bywa wstrząsające, ale wcale nie dlatego, że jest taka zła, obojętna na cierpienie i śmierć, mordercza, bo takich cech natura nie ma. To, co w niej nieludzkie, to nawet nie obojętność, bo aby być obojętnym na cierpienie, potrzebna jest świadomość jego istnienia jako czegoś złego, a natura świadomości nie ma. To coś więcej: w całkowitym niezważaniu na śmierć i cierpienie istot żywych, jeśli tylko życie przekazały dalej, jest właśnie amoralność natury, a więc brak tejże, a nie amoralność rozumiana jako moralność zła – i to właśnie trudno nam przyjąć.

My odruchowo szukamy sprawcy dziania się i równie odruchowo doszukujemy się motywów, a tutaj nie ma ani tego, ani tego, ponieważ mamy do czynienia z bezrozumnymi siłami do których przykładamy ludzkie normy moralne. Coś podobnego, ową nieludzką obojętność, można odczuć patrząc na kręcący się niebezpieczny mechanizm, który bez żadnej zmiany będzie się kręcić po wciągnięciu nas w swoje zębatki: nasza śmierć nie wzruszy go ani nie zatrzyma.

Nie bardzo wiem, co ma mieć honor do ewolucji, chyba że dla autora tych słów za niehonorowe jest uznanie szympansa i kaszalota za naszych kuzynów; jeśli tak, to właściwie dlaczego? Dla mnie niehonorowe byłoby uznanie Stalina czy Pol Pota za moich kuzynów, a przecież są nimi bardziej niż tamte zwierzęta.

Przyjęcie do wiadomości naszego kuzynostwa ze zwierzętami powinno pomóc nam w dostrzeżeniu w człowieku nie pana świata, ukoronowanie aktu tworzenia czy nawet ewolucji (bo tak nie jest), a jednego z wielu mieszkańców Ziemi, od innych różniącym się jedynie posiadanymi możliwościami, które winien wykorzystać dla bycia dobrym gospodarzem dbającym o naturę i o żywe istoty naszej planety. Ta wiedza powinna pomóc, ale na ogół nie pomaga.

Dla wielu ludzi fakt pochodzenia ludzi od przodków wspólnych z innymi zwierzętami przeciwstawiana jest przekonaniu o boskim pochodzeniu człowieka, co nierzadko skutkuje odarciem człowieka z nimbu wyjątkowości, z przekonania bycia kimś z zewnątrz, niepodległym ogólnym prawom życia na Ziemi, kimś zasadniczo odmiennym od zwierząt, zwłaszcza poprzez posiadanie celu swojego życia, które ma mieć ostateczny związek z transcendencją. Takie przekonania tkwią w nas głęboko i są nam bardzo potrzebne. Tak bardzo, że gdy okazują się być bezpodstawne, świat wali się nam na głowę i wszystko traci sens.

Niemniej jednak jeśliby uznać, iż Shaw myślał tutaj o zrównaniu człowieka z innymi zwierzętami w swoim pochodzeniu i ostatecznym celu życia, życia dla jego kontynuacji, a przez to o ograbieniu go z idei uchodzących za szczytowe osiągnięcia ludzkości i jej tylko właściwych, to w pierwszej chwili można zgodzić się z nim, jednak w drugiej chwili przychodzą do głowy myśli zupełnie odmienne.

Jeśliby dopatrywać się w człowieku boskiego odblasku, cząstki Jego wielkości i mądrości, to należałoby uznać, iż odbicie nie jest zbyt udane, co przecież i pisma religijne to potwierdzają, uznając człowieka za istotę słabą, pełną wad, grzeszną i niedorastającą do pięt Stwórcy (jeśli wspomnieć potop, to należałoby uznać, że chyba też do Jego zamierzeń, z jakimi rozpoczął lepienie gliny). Nie wiem, gdzie tutaj miejsce na honor, piękno, siłę i ambicję, ale przecież miliony ludzi to miejsce tutaj znajdują. Tylko tutaj i nigdzie więcej.

Wiedza o ewolucyjnej historii człowieka pozwala, poprzez tworzoną zupełnie inną perspektywę, widzieć bardziej zalety człowieka, niż jego wady. Bardziej cieszyć się z osiągniętej niezależności od dyktatów instynktów, z intelektualnych i moralnych osiągnięć, niż gnębić się (ocenianymi jako grzesznymi) wadami i potknięciami. Ta wiedza umożliwia dostrzeganie i docenianie osiągnięć, ponieważ są nasze i tylko nasze, uzyskane wbrew temu wszystkiemu, co w nas zwierzęce w pejoratywnym znaczeniu tego słowa; także widzieć nasze losy jako historię istot, które bez jakiejkolwiek pomocy z zewnątrz mozolnie wspinają się ku wysokim szczytom moralności i intelektualizmu z dolin wypełnionych pazurami, głodem, strachem i ogryzionymi kośćmi.

Przebytą przez nas drogę widzę często i w różnych sytuacjach. Gdy widzę wypielęgnowane dłonie kobiece, pięknie wykonane a mało użyteczne drobiazgi, gdy sięgam po jedno z tysięcznych urządzeń naszej techniki, czytam poezję lub filozofię, oglądam eleganckie wnętrza biur czy banków, słucham subtelnych dyskusji lub takich wywodów logicznych, a ostatnio silnie to odczułem czytając o wielkich serwerowniach: jak daleko są twórcy czegoś takiego od swoich odległych przodków, skoro mieliby kłopoty wytłumaczyć swoim dziadkom (po co sięgać dalej) co robią te dziwne urządzenia zapełniające długie rzędy regałów.

Czy piszę tutaj o dumie z ludzkich osiągnięć? Raczej nie, a na pewno nie bezpośrednio; piszę o swoim zadziwieniu odległością od życia, jakie przez tysiąclecia wiedli moi przodkowie, życia niebezpiecznego, znojnego, przygniecionego do ziemi, jakże często upodlającego (według aktualnych standardów) i krótkiego; piszę o naszej znacznej niezależności od natury z jej głodem, chłodem i podległością instynktom. Owszem, teraz też jesteśmy im podlegli, ale łatwiej nam sprzeciwić się im, co potwierdza chociażby powszechna antykoncepcja.

Nie, nie chwalę człowieka, staram się tylko wyjaśnić obraz widziany z innej perspektywy. W chwaleniu przeszkadza mi wiele, chociażby widywana na mojej mapie Sudetów nazwa Gross-Rosen. Nota bene: zawsze zadziwia mnie skłonność części Niemców do patrzenia na Polaków z góry, jako na naród mniej cywilizowany, Niemców, których dziadkowie tworzyli to i tyleż innych miejsc równie przerażających.

Przeczytawszy ten tekst pomyślałem, że z jego lektury można odnieść wrażenie, iż wszystko mam przemyślane i poukładane na wysokich półkach – tam, gdzie nie sięgają żadne wątpliwości i trudne myśli. Stanowczo tak nie jest.

Od kilku lat, od czasu poznania dzieł Prousta, często wracają do mnie jego słowa z „Pamięci i stylu”:

“... jednostka, to co w osobie ludzkiej, w jej myśli najbardziej niezwykłe, nie umiera, pozostaje w pamięci Boga i będzie wskrzeszona”.

Słowa zawsze pociągające i urokliwe wyrażaną ideą, a taki ich odbiór jest oczywistym dowodem na moje kłopoty z sensem życia, które kiedyś skończyć się ma definitywnie i bez żadnego ciągu dalszego. Odruchowo nie zgadzam się z takim końcem, w czym, jak sądzę, jestem podobny do większości ludzi. Pomaga dopiero włączenie do pomocy umysłu z jego racjonalnym myśleniem wspomaganym wiedzą, ale to długotrwały proces, w którym zdarzają się zwątpienia, a z nimi ciężkie dni.

Ten tekst jest jednym z etapów tego procesu.

----------

Może dla odmiany coś lekko humorystycznego. Stoi ta nieużywana (przez ludzi) budka obok hali warsztatowej, widzę ją ilekroć wchodzę tam. Któregoś dnia wziąłem aparat i zrobiłem zdjęcie drzewku, które… poszło za potrzebą.