Jesień i Ajschylos

3 października.

Niedziela, ranek. W parku znalazłem piękne drzewa, platany (jeden z nich miał pień o obwodzie pnia ponad 5 metrów) i buki, także zwisające, czyli płaczące. Gdy przejdzie się przez kurtynę ich gałęzi i spojrzy w górę, ma się wrażenie wejścia do wysokiego, zielonego namiotu. Z wysokości wielu metrów drzewa zwieszają swe gałęzie aż do ziemi, tworząc gęste, żywe ściany. Zaraz przypomniało mi się, jak będąc dziećmi, ja i siostra ustawialiśmy krzesła do góry nogami i przykrywając je kocem, tworzyliśmy namioty pełne tajemniczych zakamarków. Teraz ta mała dziewczynka, moja siostra, jest już babcią... Oczywiście były także kasztany tak piękne, że nie sposób zostawić ich tam, a później nie bardzo wiadomo co z nimi zrobić. Także ostatnie kwitnące zioła, a wśród nich jakaś dziwna pokrzywa o małych listkach i pięknym kwieciu.

Rozejrzałem się wokół za hamakiem myśląc, jak cudownie byłoby położyć się w nim i patrzeć w górę, na zielone sklepienie. Hamaka oczywiście nie było, za to pamięć przywołała scenę z mojej książki - tą z hamakami w sadzie owocowym. Tak właściwie to całkiem miłe jest takie plątanie fikcji i rzeczywistości: pierwszej dodaje realizmu, drugiej tajemniczości i baśni.

 

9 października.

Koniec kolejnego sezonu w lunaparku. W nostalgicznym nastroju chodzę i patrzę:

W górze, na czystym niebie, biała smuga samolotu, a pod nogami, na chodniku, rozdeptana czerwień jarzębin; rejestruję ładne nogi dziewczyny w mini spódniczce, światła kręcących się karuzel, stół w kuchni, przy którym zjem dzisiaj ostatnią kolację. Chwilę siedzę przy nim gapiąc się na jego błyszczącą powierzchnię. Za moim wozem plątanina czarnych kabli elektrycznych, dalej akacja, pod którą leżałem parę dni temu słuchając październikowej nocy. Staram się zapamiętać zwykłe chwile i widoki. Złapać w moją pamięć ten dzień, taki zwykły, ale przecież wyjątkowy.

Stoję wsparty o ciężarówkę, patrzę na zieleń lakieru, na rdzawy bąbel wybrzuszający się na dolnej krawędzi drzwi kabiny. Nie wiem dlaczego patrzę na niego...

Czuję łzy w oczach.

Nie za mijającym sezonem. Za czasem. Chciałbym go zatrzymać... nie, nie chcę. Niech się toczy swoim rytmem. Więc o co mi chodzi?

Teraz, wieczorem, znalazłem cudownej piękności kantatę Bacha. Kobiecy głos ma w sobie coś magicznego, coś, co wynosi mnie ponad codzienność; jest niczym czarodziejskie zaklęcie, które uchyla tajemne wrota do pociągającej krainy.

18 listopada.

Nareszcie odebrałem przesyłkę z tragediami Ajschylosa!

Uczta prawdziwa! Jakby wrócił dawny, piękny czas!

Gdyby święta boża moc

nie znała rzeczom wszem

granic i niezłomnych praw,

już by dawno sam, bez słów,

trysnął z serca prawdy zdrój...

Tak zaś jeno głuchy ból

szarpie je... Tętni i huczy śród mroku

serce - i wie, że na czas nie dobędzie

z piersi, ognia pełnej, nic...

Boże drogi! Tak mi brakowało tych słów! I jeszcze koncert skrzypcowy Beethovena! Czuję... nie wiem, jak to określić. Łzy mam w oczach, a w piersi dziwne roztelepanie.

Z dawnam już te zapasy obmyślała skrycie,

długom na nie czekała - i otom zwycięska!

Tu stoję, gdziem zadała cios! Spełnione dzieło.

A jakem go zgładziła, powiem - i niczego

nie zaprę się. Szeroki, długi płaszcz, zatratę

pysznie tkaną, jak wielką sieć na jego ciało

zarzucam, że ni uciec, ni odeprzeć ciosu

nie zdoła. I uderzam go dwakroć... Dwa razy

krzyknął - i legł bez siły. A gdy legł, uderzam

trzeci raz - dar dziękczynny dla onego Zeusa

podziemnego, co w zmarłych panuje krainie...

Padł i ducha przez usta szeroko otwarte

wyrzygnął z krwi strumieniem. Bryznęła krew świeża

z taką mocą, że czarnym zrosiła mię deszczem.

A jam poczuła rozkosz, niby rola orna,

gdy w niej ziarno kiełkuje, a z nieba Zeusowe

poleją się potoki...

Ilekroć czytam te słowa, czuję mrowienie na ciele - reakcję na słowa wielkie, piękne i mocne. O szaleństwie ludzkich namiętności. O nienawiści i miłości. Jakże prawdziwa jest w tych słowach nienawiść Klitajmestry do Agamemnona - zabójcy jej dziecka!

Ta książka wydana była równo pół wieku temu, w 1954 roku. Kartki ma nierówno cięte, pożółkłe, dziwny kształt liter i język autora, w którym słychać czas przeszły. Przeglądając ją dzisiaj, znalazłem dwie nie rozcięte kartki. Gdy je przeciąłem i otworzyłem, pomyślało mi się, że słów na nich wydrukowanych nikt jeszcze nie czytał. Że od dwóch tysiącleci jestem pierwszym ich czytelnikiem.

Czytałem:

Wytarty, niby pieniądz zły

w wędrówce długiej z rąk do rąk,

fałszywy jużeś stracił blask,

już otoś cały czarny - patrz!

Jak dziecię chcesz ptaka schwytać  w locie...

Wspaniałe tłumaczenie, wspaniała stylizacja języka.

Prawdą jest, że piękno trwa tylko chwilę i jest bezbronne, jednakże w jakimś innym wymiarze świata, a może inaczej pojmowane, piękno jest wieczne. Czas się go nie ima. Tak jest z tymi słowami, napisanymi dwa i pół tysiąca lat temu przez Ateńczyka. Te słowa trwają i trwać będą po kres czasu, bo wiecznotrwałość zapewniają im ci, którzy wzruszą się czytając je.

No i te wyjątkowe dla mnie słowa o Nadziei, słowa budzące tyleż myśli i skojarzeń!:

do drugiej zasię urny z dłonią wyciągniętą

podchodziła Nadzieja - lecz dłoń jej była pusta...

Boże drogi, dwa wersety, a jakaż wymowa! Ajschylos...

Miłość i nienawiść, wierność i zdrada, pokora i pycha. Wiara w niezmienne prawidła sprawiedliwości boskiej i rozpaczliwy krzyk zaprzeczenia bogom.

16 grudnia.

Po raz pierwszy od długiego czasu dzisiaj słuchałem pierwszej symfonii Brahmsa. Gdy usłyszałem główny motyw w trzeciej części, przypomniała mi się zima 1998/1999 roku, w której nie opuściłem żadnego chyba koncertu w lubelskiej filharmonii. Z tego powodu była piękną i wyjątkową zimą.

Przypomniała mi się świąteczna atmosfera tamtych godzin, chwile rozmowy z Justyną, i poczułem tęsknotę za tamtym czasem. Wtedy wydał mi się zwykły, nawet paskudny kłopotami w pracy, a teraz wiem, że to był dobry czas. Dlaczego tak jest? Dlaczego urok czasu, wartość naszych dni, doceniamy dopiero wtedy, gdy miną? To nie jest sprawiedliwe, ktoś to źle zaplanował.

18 grudnia.

Szykując w kuchni obiad, wyjrzałem przez okno: nic ciekawego, zwykły plac z zaparkowanymi samochodami, a po drugiej stronie placu piętrowy budynek w którym mam pokój, ale ja zobaczyłem urok Zmierzchu - jak tamtego wiosennego wieczoru w zeszłym roku. Przez chwilę zastanawiałem się nad rodzicami Zmierzchu, ale nie przypomniałem sobie, kim oni byli; pewnie i Grecy mieli kłopoty z ich ustaleniem, bo to dziwna pora doby. Swój wyjątkowy urok zachowuje przez krótki czas, swoje dwa kwadranse mając między Dniem a Nocą. Przecież Dzień nie rodzi Zmierzch, a jedynie ustępuje mu miejsca, czy może raczej rozpływa się w jego granatowych ramionach, zatracając się stopniowo, a wtedy Zmierzch bierze w swoje posiadanie świat, czyniąc go baśniowym i tajemniczym. Zaczarowanym. Budzi we mnie nostalgiczną potrzebę ucieczki od cywilizacji w objęcia Przyrody. Tak było tydzień temu, gdy stojąc w lesie i patrząc na niknące w oddali drzewa, oglądałem przemianę Zmierzchu w Noc. Gdy widoczne zostały tylko te najbliższe drzewa, znikła magia i poczułem się nieswojo sam na sam z grudniową Nocą, bo ta jest zupełnie inna od siebie samej sprzed półrocza, od nocy letniej. Tamta jest rozkosznym niepokojem, pociągającym czarem i pewnie dlatego trwa tylko chwilę (dlaczego czar trwa tylko chwilę??), gdy obecna jest smutkiem pustych, czarnych godzin ciągnących swe minuty bez końca. Godzin brzydkich jak Erynie. To przecież o nich pisał Ajschylos, że są dziećmi Nocy.