O rozpoznawaniu drzew

270318

Nie zanosi się na bycie przeze mnie znawcą drzew, skoro pamięć mam dziurawą, spostrzegawczość dziwnie działającą, o skupieniu się na jednym moim zainteresowaniu już nawet nie piszę. Jednak te moje cechy nie przeszkadzają mi w sprawianiu sobie od kilku lat frajdy próbami rozpoznawania gatunków. Często zatrzymuję się przy drzewach, zwłaszcza dużych, i oglądam je uważnie… Akurat z uwagą różnie bywa, ponieważ szybko zmienia się w zwykłe gapienie się lub rozglądanie, ale i to lubię. Uczenie mówię sobie, że nie jest to zwykłe gapienie się, a słuchanie siebie – tego, co chwila, drzewo, otoczenie, ma dla mnie. Nawet jeśli nie przyniesie nic wyraźnego czy oryginalnego, to zawsze daje psychiczne wytchnienie, wyciszenie, wypogodzenie – drogocenności dla wiecznie zapracowanego starszego faceta.

Drzewa dzielę na parę kategorii różniących się stopniem trudności w rozpoznaniu. Zaznaczę tutaj, że piszę o rozpoznawaniu drzew w zimie. O tej porze roku najczęściej zostaje mi pień, gałęzie, ogólny wygląd, czasami pąki, w mniejszym stopniu opadłe liście, ponieważ często wprowadzają w błąd. W lesie jest to sposób niepewny nie tylko z powodu mieszania się liści, ale i ze względu na różną ich podatności na rozkład. Po paru miesiącach trudno znaleźć chociaż jeden cały, nierozpadający się liść wiązu, a liście dębu leżą na wiosnę niewiele zmienione od jesieni. Innymi słowy: w lesie mieszanym leżą głównie liście dębów. Rozpoznawanie po pniu jest trudną dla mnie sztuką, wiele notuję potknięć i przegranych, ale i postępy są, a te cieszą, mimo iż są niewielkie.

Najłatwiej rozpoznać brzozę, zwłaszcza brodawkowatą, której charakterystyczną koronę poznaję z odległości setek metrów. To drzewo mam za najpiękniejsze, a łacińskie miano nieodmiennie budzi we mnie ciepłe wspomnienie chwili sprzed lat, gdy kilkuletnia córka roześmiała się radośnie słysząc nazwę betula pendula. Brzoza jest czysta, jasna, zgrabna, delikatna i wytrzymała jednocześnie, ładna niezależnie od pory roku. Jest drzewem, w którym dostrzegam najwięcej cech kobiecych. Jeśli prawdą jest moje domniemanie emanowania tajemniczego czegoś z drzew, to brzoza najwięcej udziela mi tej energii.

Na drugim biegunie rozpoznawania rosną wiązy i niektóre odmiany topól. Nie potrafię uchwycić cech jednoznacznie charakteryzujących wiąz, o ile nie ma silnie wykształconych przypór. Kiedyś w jakimś parku widziałem je tak duże, tak regularne, że jednoznacznie kojarzyły mi się z klinami podporowymi stosowanymi w stalowych konstrukcjach dla ich wzmocnienia. Jednak kilka starych wiązów rosnących w Trzmielowej Dolinie wcale nie ma przypór. Te drzewa mają jeszcze drugą cechę, ale też niejednoznacznie wskazującą na gatunek, a są to zgrubienia pnia, zniekształcenia raczej, jakieś narośla najeżone kolcami odrostów, także i konary bywają bardzo powykrzywiane. W UK widziałem olbrzymie wiązy w starym parku przypałacowym. Tamte trudno było pomylić, ponieważ oglądane w chmurny dzień zimowy wyglądały jak z horroru, tak bardzo były rosochate, bulwiaste, pokręcone. Wydawało się, że gdzieś między ich głębokimi bruzdami zaraz otworzą się przeraźliwe oczy, spojrzą na mnie i potwór wyciągnie po mnie swoje konary – dokładnie tak, jak spotkało to Pottera. Wiązy z Trzmielowej Doliny nie wyglądają tak, są… normalne, a zidentyfikowałem je dopiero po zobaczeniu resztek liści. Właśnie! Tkwi tutaj wyraźna ambiwalencja: po pniu trudno rozpoznać, zwłaszcza młode osobniki, natomiast wystarczy jeden rzut oka na liść, nawet nie w pełni rozwinięty, żeby pozbyć się wątpliwości. Tyle że tutaj piszę, zaznaczę ten fakt raz jeszcze, o rozpoznawaniu po pniu i gałęziach.

Wspomniane przypory i tak bardzo charakterystyczne liście widać tutaj.

Daglezje zobaczyłem (w sensie rozpoznania) po raz pierwszy ledwie parę lat temu, są więc nowym dla mnie gatunkiem. Te drzewa są bardzo wysokie, mają idealnie równe i widoczne do samego szczytu pnie, a starsze bywają też grube. Nie są naszym rodzimym gatunkiem, zostały sprowadzone z Ameryki, gdzie potrafią wyrastać na wysokość ponad stu metrów. Podobne do naszej jodły swoją strzelistością, wyniosłością omalże arystokratyczną, budzonym poczuciem naszej małości, magnetycznym przyciąganiem.

W internecie czytałem o sposobach ich rozpoznawania, najczęściej wymieniano obejrzenie charakterystycznej szyszki. To dobry sposób, ale ja mam inny, swój zimowy, aczkolwiek nie wiem czy oryginalny, no i głowy za jego pewność nie dam. Pień tego drzewa tak bardzo różni się od świerkowego, że trudno o pomyłkę, natomiast podobny jest do modrzewiowego, z tym, że w bruzdach pionowych pęknięć kory daglezji pojawia się bursztynowy kolor głębszych jej warstw, którego nie ma na korze modrzewi. W ostateczności można zadrzeć głowę, a jedno spojrzenie wystarczy dla rozróżnienia, zwłaszcza w zimie: modrzewie zrzucają igliwie, daglezje są zielone cały rok. Na niedawnej wędrówce po moich górach zrobiłem sporo zdjęć, niżej zamieszczam parę z nich.

O tych drzewach przeczytać można tutaj. Jako okazałe wymieniane są daglezje mniejsze od tej, którą niedawno widziałem w Chełmach na Pogórzu Kaczawskim; jesienią wrócę tam z miarą, a później napiszę list do właściciela strony. Do tego stopnia jest on zafascynowany wielkimi drzewami, że jeździ po kraju żeby zobaczyć i zmierzyć wyjątkowe okazy. Może poznam go przy kaczawskich daglezjach?… Chciałbym tego.

Długo trwała moja nauka rozpoznawania klonów jaworów, teraz raczej nie mam kłopotów, a jeśli już, to z bardzo młodymi drzewkami. Obok buków drzewa te są charakterystyczne dla naturalnych lasów górskich, więc w czasie kaczawskich wędrówek spotykam je często. Pierwszy kontakt z nimi miałem w Górach Bialskich, jest tam obszar lasu nazwanego Puszczą Jaworową. Mile wspominam tamtą wędrówkę i tamten las. Głusza zupełna: paręset metrów niżej i kilka kilometrów dalej kończy się wstążka asfaltu, nieco dalej stoi garść domów ostatniej wioski, a wokół lasy, góry i nic więcej. Koniec świata. Wiele jaworów tam rosnących jest omszałych, co w połączeniu z ich łuszczącą się korą stwarza wrażenie patrzenia na drzewa bardzo, bardzo stare. Powinienem wrócić tam i zobaczyć Puszczę Jaworową teraz, gdy lepiej znam te drzewa.

Duże jawory rozpoznać łatwo, mimo iż najwyraźniejsza ich cecha rozpoznawcza, spękania kory, ma przynajmniej dwie swoje odmiany. Pęka w nieregularne prostokąty w taki sposób, jakby kora nie nadążała za pęcznieniem pnia, jakby ten rozrywał korę od środka. Równie często łuszczy się na wzór platanów, to znaczy z odstawaniem od pnia brzegów podłużnych poletek. 

Ta ich cecha tłumaczy łacińską nazwę acer (czyli klon) pseudoplatanus, jednakże podobieństwo jest li tylko w łuszczeniu się wierzchniej warstwy kory, natomiast różnice są liczne i widoczne na pierwszy rzut oka.

Niektóre starsze okazy tak się łuszczące wyglądają… miałem napisać efektownie, ale to słowo nie pasuje. Drzewo wygląda jakby skórę zmieniało, albo jakby potężne pazury zryły korę na strzępy. Natomiast młode osobniki dość długo zachowują gładką, niczym niewyróżniającą się (dla mnie) korę, ale o ile nie są siewkami o kilkucentymetrowym pniu, jest sposób na rozpoznanie. Należy obejrzeć pień przy ziemi, a zobaczy się charakterystyczne pęknięcia, czasami ledwie parę kresek, ale tyle wystarczy. Często widać spękania na łukowatym wygięciu pnia w miejscu wyrastania z niego dużego korzenia. Kora ma w takich miejscach tendencję do marszczenia się bardzo podobnego do fałdowania się skóry na grubym człowieku. Jawory wykształcają podobne zmarszczki także pod gałęziami wyrastającymi z pni, ale tę ich cechę mam za niejednoznaczną, raczej tylko jako pomocniczą wskazówką, ponieważ zmarszczki zdarzają się i u innych gatunków.

Wspomniałem platany. Piękne drzewa. Ogromne, majestatyczne, rozłożyste, kolorowe, jasne, słoneczne. Łacińska ich nazwa to platanus. Gdybym już wcześniej nie przyznał korony brzozie, dałbym ją platanowi. Może i bardziej by pasowała do tego królewskiego drzewa, przy którym brzoza jest niepozorną księżniczką z lasu, ale wyboru nie zmienię, ponieważ bardziej działa na mnie jej delikatna, nierzucająca się w oczy, jakby niepewna siebie, skromna uroda, niż oszałamiająca wielkość platana.

Na wspominanej już stronie o drzewach jej autor pisze o koronach sięgających 30 metrów rozpiętości, ja znam platan o koronie trzydziestopięciometrowej; dla pewności rozpiętość mierzyłem dwukrotnie. Wielokrotny pień tego drzewa ma obwód przy ziemi, o ile dobrze pamiętam, 10 metrów czy nawet więcej. Tutaj są moje zdjęcia tych drzew.

Nie trzeba się uczyć ich rozpoznawania. Kto raz je widział, rozpozna z daleka, równie łatwo w lipcu jak i w grudniu.

Ich nazwa jest związana z… Platonem, któremu tak naprawdę nadano imię dziadka Arystoklesa. Otóż jako młodzieniec ćwiczył zapasy, co w Grecji było powszechne, wszak wychowanie fizyczne, jakbyśmy teraz powiedzieli, było nie mniej ważne od umiejętności pisania i czytania. O kimś niewykształconym mówiono, że ani pływać, ani czytać nie umie. Ale wracam już do wspomnianego związku. Otóż miano Platon nadano mu z powodu jego rozłożystych barów, ponieważ platos po grecku to obszerność lub szerokość. Tak oto splatają się starożytność ze współczesnością i filozofia z dendrologią, a to za sprawą słów, które potrafią w swoim długim życiu zaznać wielu odmian.

Jeszcze o moim ostatnim doświadczeniu z młodymi kasztanowcami, ale nim przejdę do rzeczy, pozwolę sobie na małą dygresję jak najbardziej a propos. Jako młody chłopak mieszkałem w Lublinie z pobliżu ulicy nazywanej Kasztanową, a to z powodu podwójnego szpaleru rosnących tam okazałych kasztanowców. Wczesną jesienią wspinałem się na te drzewa i zrywałem kolczaste, zielone kule; owszem, takie same leżały na trawniku, ale przecież te wiszące wysoko były ładniejsze. Ścierałem ich skórkę o płyty chodnika, płukałem, a po wyschnięciu owoce zmieniały się brązowe, mechate piłeczki. Do dzisiaj mam odruch zbierania błyszczących, pięknie brązowych kasztanów.

W wiele lat później w słoneczny i ciepły dzień wrześniowy wyszedłem z lasu rosnącego na zboczu kaczawskiej górki i zobaczyłem tak ładną dróżkę, że poszedłem zobaczyć gdzie prowadzi. Zawiodła mnie pod kasztanowce. Usiadłem na między i patrząc na leżące wokół mnie łupiny i kasztany, rozmawiałem przez telefon z żoną. 

To zdjęcie zrobiłem tamtego dnia w chwilę po wyjściu z lasu. Wśród drzew widocznych w głębi, przy drodze, rosną wspomniane kasztanowce.

Ta rozmowa, słońce, cudne kasztany, pogodny nastrój tamtej wędrówki, ale też moje zabawy sprzed lat, zlały się w mojej pamięci w jedno ciepłe wrażenie przywoływane widokiem jesiennych kasztanowców.

Rozpoznać ten gatunek jest łatwo, i to na parę sposobów: grube i końcami wzniesione gałązki, kasztany leżące na ziemi, największe wśród wszystkich naszych drzew i lepiące się ciemnobrązowe pąki, jednak wyłącznie po pniu jako tako rozpoznaję tylko starsze osobniki, widząc dość charakterystyczne spiralne skręcenia spękań ciemnoszarej kory, ale i wtedy na ogół posiłkuję się rzuceniem oka na końce gałęzi. Gdy kilka dni temu oglądałem niewielkie kasztanowce starając się ograniczyć widzenie tylko do pnia, nie rozpoznałem. Kora trochę inna, bardziej szara – myślałem – ale spękania podobne do jaworowych; z kolei rosnące na pniu i konarach porosty przywoływały myśl o jesionach, ale przecież to nie jesion. Więc… nie wiedziałem. Dopiero zwrócenie uwagi na pąki wielkości końca palca umożliwiało pewną identyfikację. Zauważyłem jeszcze jedną cechę tych drzew: u nasady konarów, od góry i po bokach, jest wąski pasek zmarszczonej, spękanej i czarnej kory, wypiętrzonej jakby przez nachodzenie na siebie rozrastających się warstw; wydaje się, że drzewo pęka w tych miejscach. Powinienem jeszcze sprawdzić, czy podobny efekt nie występuje i u innych gatunków.

Nie zamierzałem pisać obszernego wypracowania, a jedynie podzielić się paroma moimi spostrzeżeniami i wrażeniami, więc na tym zakończę. Chętnie przeczytam o spostrzeżeniach bywalców bloga.

Dodam jeszcze, że chciałbym rozpoznawać gatunki drzew po jednym spojrzeniu na nie, a do tego celu daleka jeszcze droga przede mną – i dobrze.

PS

Dla dociekliwych zagadka: który z tych młodzieniaszków jest Krzysztofem Gdulą?

Zdjęcie znalazłem w zakurzonym zakamarku komputerowej pamięci szukając zdjęcia pewnej brzozy sfotografowanej przed laty przez córkę. Szukanego nie znalazłem, ale swoje sprzed czterdziestu laty owszem.

PS2

Parę zdjęć dróg ze wspomnianego „kasztanowego” dnia. Zamieszczam je, bo drogi są po prostu piękne.