O książce Ani Kruczkowskiej

 101125

Dziesięć lat temu Ania Kruczkowska znalazła mój blog, a niewiele później poznałem osobiście ją i jej męża. Ostatnio gościłem u nich w październiku, wtedy dowiedziałem się o wydaniu powieści. Kilka dni temu odebrałem przesyłkę z książką, dzisiaj napisałem recenzję. Zapraszam do lektury mając nadzieję na namówienie do zakupu książki.

* * *

Fabułą powieść Anny Kruczkowskiej są zdarzenia jednego roku życia tajemniczej czarodziejki Ulfy i społeczności małej izerskiej wioski. Opis ich życia umożliwia autorce zawarcie kilku warstw znaczeniowych, wyrażenie siebie i swojego widzenia ważnych dla niej kwestii. Jest przypomnienie roli "wiedzących" czyli "wiedźm" – doświadczonych życiowo, przyjaznych ludziom, znających ziołolecznictwo, kobiet w społecznościach wiejskich. Jest próba uświadomienia współczesnym młodym ludziom tak łatwo sięgającym po tabletki i przetworzone produkty spożywcze ze sklepowych półek, przydatności, obfitości i różnorodności zdrowszych dla nas darów natury. Opisy czterech pór roku w górach obudzą w każdej czytelniczce i w każdym czytelniku pragnienie pójścia śladami Ulfy. Jest też historia miłości, a taka opowieść spisana kobiecą ręką zawsze ma swoisty urok, zwłaszcza dla czytelników, czytaj: mężczyzn, ponieważ my mamy skłonność do technicznych opisów, a kobiety podkreślają aurę, resztę zostawiając domysłowi.

W tej powieści jest jeszcze jedna warstwa, dla mnie istotna, a opiszę ją nieco okrężną drogą.

Akcja powieści dzieje się… hmm, trudno powiedzieć, kiedy. Równie dobrze mógłby to być XVII jak i XIX wiek, ale w obu przypadkach Gierczyn i całe Góry Olbrzymie były niemieckie. Dla autorki przynależność państwowa bohaterów jej powieści nie ma znaczenia, liczą się związki tworzone przez mieszkańców wioski i okolicy. Kiedyś ludzie żyli w cieniu Blizbora tak, jak żyją teraz, korzystali z darów tej samej ziemi, i ten fakt tworzy w rozumieniu autorki związek silniejszy niż obywatelstwo tak wielkiej, odległej i nie zawsze przyjaznej struktury jaką jest państwo. To, co ważniejsze, to ciąg pokoleń i związków mieszkańców wioski przycupniętej u stóp gór.

W świecie, w którym zatracana jest kultura nie tylko narodowa, ale i lokalne jej odmiany czerpiące swoje siły i bogactwo z miejsc znanych i swojskich, z doświadczeń własnych i sąsiadów; w świecie, w którym wszystko się ujednolica tracąc wyjątkowość, także lokalna kultura gubi siłę przekazu, swoją głębię, powab i zdolność pozytywnego działania na młodych ludzi, którzy w efekcie, chcąc stać się Europejczykami, tracą tożsamość, swoją małą ojczyznę. Więdną pozbawieni korzeni. Ania rozumie ten problem współczesnego świata i wskazuje możliwe rozwiązanie.

W powieści znalazłem echo prastarych i (coraz częściej tak myślę) mądrych czasów matriarchatu. Mężczyźni nie powinni tak licznie zajmować najwyższych stanowisk we władzach państwa; lepiej byłoby dla ludzkości, gdyby byli w mniejszości. Za dużo w nich testosteronu, za bardzo wybujałe ego i za mało dbałości o naród. Tak, wiem, to słowo brzmi czasami pompatycznie, ale przecież ów naród jest także tą garstką obecnych mieszkańców Gierczyna, ludzi związanych więzami rodzinnymi, ale też wspólnotą miejsca i pokoleniowej pamięci.

Autorka pochyla się ze zrozumieniem nad zwykłymi ludźmi, nad ich obawami, dążeniami i marzeniami. Opisuje nie zawsze logiczne, ale jakże ludzkie zachowania; pokazuje, jak w istocie niewiele się zmieniliśmy, mimo rzucających się w oczy wielkich zmian wokół nas.

Podoba mi się niewątpliwie celowe zacieranie granic między bohaterką powieści a jej twórczynią przejawiające się szeregiem podobieństw obu pań. Także nienadawanie cech nadzwyczajnych i sensacyjnych poczynaniom Ulfy, które pasuje nazwać tajemnymi, na pewno trudnymi do naukowego wyjaśnienia, jest mi bliskie, w pełni akceptowane i swojskie, ponieważ tacy są też bohaterowie moich powieści.

Czytając o zapachu przytuli, z uśmiechem wspomniałem swoją letnią wędrówkę po łące pełnej kwiatów na rozległym szczycie izerskiego Dłużca. Był początek lata, jakże pięknej pory roku, widziałem mnóstwo drobniutkich kwiatów przytuli nigdzie indziej tak uroczo nie kwitnącej jak na tej górze! Po lekturze książki wiem na pewno, że tamtych chwil nie zapomnę.

Wyobrażam sobie, że teraz Ania Kruczkowska pójdzie do źródeł Mrożynki i Czarnotki, wejdzie na szczyt Blizbora, jej góry, albo z kubkiem kawy usiądzie na swojskim Kuflu, i tam, wsłuchana w siebie, pozna dzieje bohaterów swojej nowej powieści. Czekam na jej wydanie.

 * * *

 Dołączam mapy tej części Gór Izerskich, w której działa się akcja powieści. Dodam tylko, że miejsce zaznaczone jako Lasek, to wymieniany przez autorkę Fersztel, a górka opisana jako Łyszczyk, to Kufel, urocza, widokowa górka tuż obok domu Ani.

Zdjęcia zrobiłem 10 lat temu, są na nich domy Gierczyna i okoliczne góry.

Góra Granaty. Na prawo od tego kadru wznosi się Blizbor; na zboczu tej góry stał kamienny domek Ulfy, bohaterki powieści. Dom autorki jest za moimi plecami.

 Kufel widziany ze zbocza Zamkowej. Po prawej widać fragment zbocza Blizbora.

 Kolory liści tego sumaka rosnącego gdzieś w Gierczynie są tak piękne, że… musiałem zdjęcie opublikować.

 Na prawo od świerka jest Kufel, a za nim, niżej, niewidoczny z tego miejsca, dom autorki i Fersztel. Duża zalesiona góra to Blizbor, a za nim, bardziej na prawo… hmm, to chyba Dłużec. Niech mnie Ania poprawi, jeśli się mylę.

 Kufel, ujęcie z przeciwnej strony, ze zbocza Granatów. Gdybym przesunął aparat nieco w lewo, w kadrze znalazłby się dom autorki. Jeszcze bardziej na lewo wznosi się Blizbor, góra Ani i Ulfy.

Sudeckie kamieniołomy, część I

 031125

Bazalt jest jedną z najtwardszych, najbardziej odpornych na obciążenia mechaniczne i czynniki atmosferyczne skał, dlatego od dawna był dobywany i używany do budowy dróg i domostw. Istnienie złóż bazaltu świadczy o działaniu wulkanów w odległej przeszłości, jako że skała ta powstaje z magmy wylewającej się z wnętrza Ziemi i stygnącej na powierzchni jako lawa. Dla lubujących się w nazewnictwie geologów to ważne rozróżnienie: magma to roztopiona skała wewnątrz Ziemi, a po wypłynięciu na powierzchnię nabywa nową nazwę, staje się lawą. W Sudetach wiele jest działających kopalń tego minerału, a śladów po dawnych kamieniołomach są, bez przesady, setki. Od wielkich wyrobisk z których wywieziono miliony ton skały, po małe, użytkowane przez okolicznych mieszkańców na ich potrzeby, a teraz zarośniętych drzewami, ukrytych w lasach. Wiele takich miejsc widziałem w czasie swoich sudeckich wędrówek. Czasami specjalnie je szukałem, zaciekawiony znakami na mapie, częściej natrafiałem na nie przypadkowo, idąc lasami lub zaglądając między drzewa śródpolnych zagajników. Po tych małych i najstarszych niewiele śladów zostało, tylko uważne oko jest w stanie zauważyć nienaturalnie ukształtowane garby i doły przysypane liśćmi starego już lasu, natomiast większe i nowsze nie znikają tak dokładnie, chociaż i one ulegają sukcesji. Mam w pamięci chwile wędrówek lasami dębowo-grabowo-lipowo-bukowymi, prastarymi lasami liściastymi Sudetów, i nagle pojawiający się uskok terenu – skalne urwisko. Jeśli poświęci się miejscu trochę czasu, dostrzec można kształt podkowy ze śladami drogi z otwartej strony. Czasami o jej istnieniu świadczy już tylko równiejszy pas porosły drzewami. Miejsca takie upodobały sobie rzadkie rośliny, na przykład storczyki. Pod pewną wioską w Górach Kaczawskich znam, nota bene, miejsce nieznane ludziom, gdzie rośnie mnóstwo lilii złotogłów, ale uświadomiony przez kolegę, miłośnika storczyków, o niebezpieczeństwie dla tych nadzwyczaj rzadkich kwiatów, nie napiszę, jak tam trafić.

Najdłużej, ale i najbardziej spektakularnie, zmieniają się w sposób naturalny wyrobiska największe i najgłębsze. Na ich dnach często tworzą się stawy będące rezultatem naruszenia systemu wód gruntowych. Jeszcze nim znikną ludzie, pojawiają się brzozy. Tym drzewom wystarczy garść marnej ziemi, a nawet tylko pęknięcia w skalnym podłożu albo rysy na pionowym urwisku. Później dołączają do nich inne drzewa, sporo widuję dębów, a w podmokłych miejscach iwy i olsze. Brzegi stawów zarastają szuwarami: pojawia się pałka wodna, trzcina, trawy. Z czasem te rośliny wchodzą coraz głębiej na otwartą toń stawów, a za nimi przesuwa się skraj wody – rezultat stopniowego wypierania wody przez rośliny i ich martwe szczątki, które tworzą najpierw mokradła, później coraz bardziej stabilny grunt na którym wyrasta las. Z czasem stawy zasiedlane są przez ryby (zdaje się, że z pomocą ludzi) i ptactwo wodne. W ciągu paru dziesiątków lat z ponurego miejsca przemysłowej działalności ludzi, z głębokich ran zadanych Ziemi, natura tworzy miejsca urokliwe, urozmaicone morfologicznie i pełne życia.

Na Pogórzu Izerskim, między Przecznicą a Nową Kamienicą, pasem długości około dziesięciu kilometrów występują duże złoża bazaltu. Było tam kilka kamieniołomów, a wyrobisko największego, 2 km na wschód od wsi Kłopotnica, ma długość 400 metrów, do stu szerokości i głębokość około pięćdziesięciu. Na dnie utworzył się malowniczy staw okolony stromymi, tarasowymi ścianami szarego bazaltu. 

 

Widok tej kopalni czyni wielkie wrażenie. Wydaje się być snem surrealisty, zadziwiającym połączeniem skutków destrukcyjnych działań człowieka i delikatności ale i siły oraz nieustępliwości natury. Rozmawiałem z kolegą, który wybrał się tam z pontonem, opowiadał o niesamowitych wrażeniach pływania między skalnymi ścianami.  

 

Będąc tam widać, jak szybko pojawiają się brzozy; o tej porze roku ciepłe żółcie ich liści radykalnie zmieniają wygląd surowych ciemnoszarych ścian kanionu. Co prawda wyrobisko kanionem nie jest, jednak ta nazwa bardzo pasuje do formacji utworzonej tam działalnością ludzi i natury. Na ścianach widać kierunkowość stygnięcia i pękania lawy zastygłej w bazalt. Wyraźne jest podobieństwo do róży bazaltowej – kolejna atrakcja dla miłośników geologii.  

 

Teren szybko sam się rekultywuje. Jedyne, co zrobiłbym mogąc decydować, to zniwelował górki usypane na obrzeżach wyrobiska.

Byłem w czterech nieczynnych kamieniołomach w tamtej okolicy. Widziałem je w różnym stadium przejmowania i przekształcania przez naturę, a pokrótce opisanego wyżej.

 

W trzech nie były prowadzone poważne prace rekultywacyjne, nikt na szczęście nie „rewitalizował” tych starych kamieniołomów, zrobiła to natura i to tak udanie, że okolicznym mieszkańcom przybyły kolejne ładne miejsca do spacerów, a chyba też pływania i wędkowania. O ile oczywiście nie ogrodzi się tych miejsc setkami metrów barier i nie zepsuje widoków dziesiątkami tablic z ostrzeżeniami i zakazami, co mam za plagę ostatnich lat.

Ostatni poznany kamieniołom jest na wschód od Przecznicy, na tablicy informacyjnej określany jest jako kamieniołom w Rębiszowie, ten był rekultywowany, niestety. 

 

Niewielka część jest wyrównana, na pozostałej są górki i dołki. Ponury widok poprzemysłowych bezdrzewnych terenów, chwasty, i podmokłe miejsca. Zmieniające się lokalizacje rozlewisk wskazują na nieuregulowany obieg wód. Okoliczni mieszkańcy mówią o skrytym, pod ochroną nocy i strażników, przywożeniu tam nieznanych substancji i zasypywaniu nimi wyrobisk a następnie przykrywaniu ich gruzem. Miały tam być utworzone łąki izerskie, jest szarość i brzydota, a firma, która miała przywrócić to miejsce naturze, już nie istnieje. Po co dalej działać, skoro pieniądze już zmieniły właściciela? Reasumując: wystarczyło wyrównać doły, zniwelować pryzmy gruzu, rozebrać budynki i zabrać śmieci, a resztę zostawić naturze, jednak za publiczny grosz stan pogorszono. Co dalej? Nic. Idę o zakład, że wszystkie powiatowe VIPy są z siebie wielce zadowolone, a ewentualne konsekwencje ukrytych w wyrobiskach śmieci i tak spadną na okolicznych mieszkańców.

Wspomnę jeszcze o motocyklistach. 

 

W wielu miejscach widziałem ślady ich maszyn, a w pobliżu największej kopalni, tej z dużym stawem, jest spory teren z pokaźnymi górami zepchniętego kruszywa i ziemi, walają się tam duże bloki skalne, stoją betonowe konstrukcje. Z niechęcią o tym myślę, ale skoro motocykliści są, niech tam jeżdżą, nie po lasach. Wydzierżawić im ten poprzemysłowy teren za symboliczną złotówkę, ale pod jednym warunkiem: mają pilnować, aby ich miejsce i sąsiednie wyrobisko nie stały się wysypiskiem śmieci. A za jeżdżenie po lasach surowo ich karać. Ukarać włodarzy za stan kamieniołomu w Rębiszowie się nie da, bo „politycy” są ponad prawem. Taki stan nazywany jest (prawem kaduka) demokracją.

Dobrze, że mam gdzie uciekać.

 

Niżej trzy zdjęcia najbardziej zarośniętego, a więc prawdopodobnie najstarszego, kamieniołomu. Teraz trudno znaleźć tam ślady ludzkiej działalności.

 

 

W Górach Izerskich

 290625

 Czarnotka jest strumieniem w Kamienieckim Grzbiecie Gór Izerskich. Zwróciła moją uwagę swoją uroczo uwodzicielską nazwą, a od kiedy zobaczyłem ją w pobliżu wsi Gierczyn, nie dała o sobie zapomnieć. Oczywiście swój udział w mojej chęci bliższego poznania Czarnotki miały opowiadania o izerskich wędrówkach Ani Kruczkowskiej, Pani na Blizborze i Kuflu, miejscowej Wiedzącej. Dzisiaj poznałem jedno ze źródeł, to, które daje początek najdłuższej odnodze strumienia.  

Zaczyna się mało poetycko, bo wysiękiem na poboczu drogi prowadzącej na Dłużec, największej góry w okolicy.

 Nim poszedłem w dół brzegiem strumienia, ruszyłem dalej, na szczyt Dłużca, mało znanej a sporej góry izerskiej. Obły, szeroki szczyt nie jest zalesiony, nawet widać z niego fragment dalekich krańców pogórza. Jest tam dzika łąka z ładnymi trawami i kwiatami, głównie naparstnicami i mnóstwem kwitnącej przytulii jakiejś niskiej odmiany, nieutrudniającej marszu. Jednak iść musiałem ostrożnie, bo wiele tam ukrytych nierówności, kamieni i gałęzi wśród traw, a nad nimi sterczące resztki uschniętych drzew. Dzikie, pierwotne, nieco ponure miejsce, ale przecież pociągające tymi właśnie cechami.

 Czarnotka zbiera swoje wody rozlane wzdłuż drogi i zaczyna bieg ku przeznaczeniu, a jest nią Kwisa, do której wpada po wcześniejszym połączeniu sił z Mrożynką. Źródło tego strumienia, nota bene, też postaram się poznać.

 Czarnotka płynie maleńką strużką, znika wsiąkając w ziemię, pojawia się kilka metrów dalej i znowu niknie między kamieniami by wypłynąć niżej, za brzozą wyrosłą w jej korycie – ta sama, inna? Mija martwe świerki kiedyś pojone jej wodą, chwilami nie ma nawet tyle sił i wody, by zmoczyć suche kamienie leżące w jej korycie. Cicho chowa się wśród traw, spada z kamienia tworząc miniaturowy wodospad albo zbiera swe wody w oczku wodnym ukrytym w skalnym zagłębieniu. Mała, bezbronna, spokojna, ale jednocześnie dzika swoją pierwotnością, zależnością jedynie od praw natury. Las nad nią jest podobny: należy tylko do siebie i żyje jak przed wiekami. Świerki rosną tam na skałach z odrobiną ziemi, umierają, przewracają się, czasami wprost do strumienia, i rozkładają w proch by oddać nowym drzewom swoją materię, a żaden leśnik nie przyjdzie tam z piłą by zaprowadzić ludzki porządek. Szedłem wzdłuż Czarnotki blisko dwie godziny, a przeszedłem ledwie 700 metrów nie tylko z powodu robienia zdjęć. Często musiałem obchodzić zwalone drzewa, jeszcze częściej po prostu stałem i patrzyłem. Piękna to była droga, piękny czas.

 Do Gierczyna wracałem nie najkrótszą drogą, bo przez Zamkową, Skałki Zakochanych i oczywiście Kufel. Ze Skałek widoki są bardzo rozległe, wzrok sięga Gór Kaczawskich i skraju Pogórza zarówno Izerskiego jaki i Kaczawskiego, a ostatnie drzewa lasu są granicą dwóch krain: zostawia się za sobą rozległe bory i długie góry izerskie, a wychodzi na otwarte, jasne, malownicze, swojskie i tak lubiane przeze mnie pogórze.

Spotkanie z Anią i Darkiem minęło tak, jak zwykle: w ciepłej atmosferze i zbyt szybko. Dziękuję Wam obojgu za tak miłą gościnę!

Obrazki ze szlaku

 

Wyjątkowo okazałe fiołki trójbarwne. Zapewne stąd Ania bierze kwiaty do strojenia swoich ciast.

Na Kuflu, mapy podają drugą nazwę: Łyszczyk. W oddali widać Ostrzycę i Góry Kaczawskie.

 

A tutaj przybliżenie.

 Ze Skałek Zakochanych widać Grodziec (po lewej), Ostrzycę (przy świerku) i bardziej na prawo Góry Kaczawskie.

 Przybliżenie.

 Izerskie drogi różnią się od kaczawskich, zwłaszcza w leśnych masywach, na rozległych zboczach gór, ale na otwartych przestrzeniach, gdy wiodą w doliny i na pogórzańskie wzgórki, są podobne.

Jest ich wiele, a potrafią ciągnąć się kilometrami. Drogi suche, równe, utwardzone szutrem, ale są i podmokłe, z wiecznymi kałużami i koleinami, w mokre dni omalże niemożliwe do przejścia. Rzadziej, ale widziałem przyjazne wędrowcom a trochę zapomniane zielone dukty zdobione kwiatami.

 Izerskie lasy. Zdecydowanie przeważają rozległe bory świerkowe. Częstokroć dzikie, trudne do przejścia, w które lepiej się nie zapuszczać bez dobrej orientacji w przestrzeni i odpowiedniego doświadczenia; lasy nie dla mieszczuchów. Są jednak i jasne lasy mieszane, idealne do rodzinnych spacerów.

 Taki las rośnie na szczycie Zamkowej.

Trasa: z przełęczy pod Granatami do Skrzyżowania Pięciu Dróg pod Czepiecem. Wejście na Dłużec. Przejście wzdłuż strumienia Czarnotka około 700 m, powrót do Skrzyżowania. Czerwonym szlakiem rowerowym wejście na Zamkową i dalej do Skałek Zakochanych. Zielonym szlakiem na dół, do Gierczyna, wejście na Kufel vel Łyszczyk, i dalej – do samochodu.

Statystyka: 12 km w 9 godz.

 

Tłoczyna widziana z przełęczy pod Granatami.

Czarnotka w Gierczynie.

Kufel i przytulia na Dłużcu.

 

W głębi Kufel i Blizbor.

Po prawej Blizbor.

PS

„Nasz” rząd zadłuża kraj w tempie miliarda złotych dziennie, a jednocześnie więcej się słyszy o wstrzymanych inwestycjach niż o kontynuowanych czy sensownych nowych. Mamy już dwa biliony złotych długów. Ile to jest bilion? Abstrakcja, nieprawdaż? Gdzieś słyszałem świetne porównanie: zarabiasz złotówkę na sekundę, czyli 3600 zł na godzinę przez 24 godziny na dobę, czyli 86 tysięcy każdego dnia przez 365 dni w roku. Ile lat trzeba tyle zarabiać, aby uzbierać bilion? Odpowiedź: prawie 32 tysiące lat, bo bilion to milion milionów!

Oto rzeczowy i przekonywający wykład Ray Dalio o skutkach zadłużania państwa. To, co się stanie jeśli dalej będziemy tak szybko zadłużani, dotyczy NAS wszystkich. Nie „ich”, a nas. Oni pozostaną bezkarni i finansowo zabezpieczeni, koszta poniesiemy my, nasze dzieci i zapewne wnuki.