Panel, generator i makro, czyli parę zdań o słowach

071218

Od lat zwracam uwagę na słowa, zwłaszcza napisane. Odruchowo rejestruję błędy, nierzadko rażące, a ten mój odruch bywa czasami męczący swoją namolnością. Z mową potoczną, zwłaszcza w moim środowisku zawodowym, jest inaczej, tutaj jestem pobłażliwy. Może dlatego, że i moje słowa wypowiadane w warsztacie nie zawsze nadają się do publikacji, delikatnie mówiąc.

To, co najbardziej zwraca moją uwagę, to powtarzanie nowych słów bez zastanowienia się nad ich poprawnością, a nawet sensem. Ludzie używają dziwnych słów tylko dlatego, że używają je inni; używają nawet wtedy, gdy przypadkiem dowiedzą się o ich rzeczywistym znaczeniu. Tak jest chociażby z nieszczęsnym „bynajmniej” zamiast „przynajmniej”. Piszę o przypadku, ponieważ tutaj rzadko się zdarza dociekliwość.

Nasi politycy mają swoje słowa. Kiedyś był konsensus, obecnie zapominany (czytaj: niemodny jako słowo), od jakiegoś czasu jest panel.

Panel jest częścią całości, raczej domontowaną i wymienną, jedną z wielu standardowych części. To moja własna definicja, napisana a vista. Teraz zajrzę do Wikipedii.

Przepisuję niedosłownie: modułowy element, tablica, podzespół.

Do tej pory definicja podobna do mojej, ale dalej jest jeszcze jedna:

– publiczna dyskusja z udziałem wielu dyskutantów, przedstawicieli z różnych środowisk.

I tutaj już jest inaczej, ponieważ ostatnie znaczenie słowa radykalnie odbiega od poprzednich. Nadto definicja ta jest rozszerzona aż do nielogiczności. Dyskusja panelowa znaczyć miała tyle, co dyskusja na pewien wycinek możliwych tematów, na dość ściśle określone tematy, a nie ogólnie dyskusję. Wtedy jakaś łączność z definicją panelu jako modułowego elementu byłaby, ale nie mam jej, gdy uznaje się ogólnie dyskusję za panel. Ludzie, a zwłaszcza politycy, poszli dalej: mówią o udziale w panelu, co brzmi idiotycznie, jeśli zna się znaczenie tego słowa. A jądrem znaczenia jest modułowa, wymienna część całości. Dlatego jak najbardziej klepki parkietu tworzą panelową podłogę. Jednak gdybyśmy mówili, że chodzimy po panelu, byłoby to dość głupie, prawda? No a politycy mówią o udziale w panelu i zapewne myślą, że elegancko i mądrze się wysławiają.

Tak więc ten ostatni człon definicji został dopisany. Autor poszedł tutaj za użytkownikami języka: skoro w powszechnym rozumieniu panel przestał być tylko panelem, a stał się też dyskusją, należy ten fakt uwzględnić w definicji. W taki rozumowaniu jest ukryta naczelna zasada obowiązująca w żywych językach: tworzą go użytkownicy, a jego materia jest plastyczna, zmienna w czasie. W początkowej fazie określonej zmiany językoznawcy stawiają veto, poloniści się burzą, a ludzie dalej mówią po nowemu. Po latach naukowcy uznają taką formę i odmianę, takie znacznie, za dopuszczalne, a w końcu jako prawidłowe. Czy to znaczy, że mam się zgodzić na „poszłem”? Z wiatrakami nie wygra się, ale wiedząc o tym, veto utrzymuję. Podobnie z nazywaniem dyskusji panelem. Może i kiedyś słowo „dyskusja” zaniknie zastąpiona panelem, ale póki co takie użycie tego słowa jest co najmniej dziwaczne.

* * *

Coraz częściej techniczne słowo „generowanie” używane jest daleko od techniki w miejsce słowa „wytwarzanie” albo „uzyskiwanie, osiąganie”. Firma rzadko już uzyskuje dochód, ona teraz go generuje. Kiedyś dowiedziałem się z reklamy (przebogata kopalnia słownych bzdur!), że piosenkarz, nie pamiętam jego imienia, jest generatorem przebojów.

Oto definicje przepisane z Wikipedii:

Generowanie

– być miejscem wytwarzania, przyczyną czegoś,

– wytwarzać pewien nośnik energii albo przekształcać jakąś energię w inną,

– wytwarzać pewnie wielkości fizyczne lub matematyczne,

– tworzyć nieskończony zbiór zdań za pomocą skończonej liczby zasad gramatycznych.

Cóż, zgodnie z literą definicji mogę powiedzieć, że mój samochód porusza się, ponieważ ma wbudowany generator – w sensie urządzenia przekształcającego energię. Czajnik elektryczny też jest urządzeniem przekształcającym energię elektryczną w energię cieplną, czyli jest... generatorem. Stoją przede mną głośniki, a są to urządzenia przekształcające energię elektryczną w fale dźwiękowe, czyli w drgania powietrza. Vivaldiego słucham więc z generatorów. Przykładów można podać tutaj dowolną liczbę, a wszystkie one prowadzą do absurdu chyba jeszcze większego, niż gdy polityk mówi o swoim udziale w panelu, a przecież zgodność jest pełna także z definicją „generator”: w Wikipedii piszą o maszynie lub urządzeniu do wytwarzania. Mój czajnik jest urządzeniem wytwarzającym parę i wrzątek, ergo jest generatorem.

Wyjść z tego nonsensu można tylko w jeden sposób: uznając, iż słowo generator dotyczy techniki w dość ściśle ograniczonym zakresie. Generator byłby (jak wcześniej) przede wszystkim urządzeniem wytwarzającym prąd – i niewiele nadto. Zbyt daleko idące dowolności, trzymanie się tylko litery definicji, skutkuje nazwaniem firmy lub piosenkarza generatorem, a dyskusji panelem.

Żeby pokazać wspomnianą namolność mojego zwracania uwagi na słowa, ale też moje starania logicznego myślenia, parę słów o zamieszczonej wyżej definicji.

Ostatni jej człon jest wielce oryginalny, ponieważ zgodnie z nim pisanie książki byłoby generowaniem. Jeśliby natomiast wiernie trzymać się definicji, należałoby zwrócić uwagę na słowa o nieskończonym zbiorze. Największa nawet biblioteka zawiera w swoich zbiorach skończoną ilość słów. Nawet jeśliby wziąć pod uwagę słowa wypowiadane przez ludzi na całym świecie, nieskończoności nie osiągniemy, chociaż wielkości będą trudne do nazwania. Czyli napisanie książki nie byłoby generowaniem nie dlatego, że jej napisanie jest pisarstwem, ale dlatego, że ma ograniczoną liczbę słów. Z tego powodu – zgodnie z definicją – pisanie nie jest generowaniem, czyli kolejne dziwadło.

Wszystkie człony są błędne językowo. Poprawnie byłoby gdyby napisać, iż generowanie to wytwarzanie, a nie generowanie to wytwarzać.

* * *

Ilekroć czytam o makrofotografii, muszę sobie to słowo przełożyć na swój język i swoją logikę. Bo dla mnie, skoro słowo makro oznacza coś wielkiego, w połączeniu wychodzi wielka fotografia, podczas gdy słowo używane jest w innym, po prostu w innym znaczeniu: nic nie mówi o wielkości zdjęcia, a o wielkości przybliżenia. Więc żeby uzyskać zgodność znaczenia wyrazu ze znaczeniem poszczególnych jego części, powinno się raczej mówić o makroprzybliżeniu. Ale i takie słowo tutaj nie pasuje, ponieważ zdjęcia kwiatków (może z maleńkimi robaczkami jest inaczej) robione są z odległości niewiele się różniącej od odległości naszego uważnego naocznego patrzenia. Czyż więc jest to naprawdę „wielkie” przybliżenie? Jeszcze mniej logiki jest w potocznym skrócie, gdy o zdjęciach czegoś małego mówi się krótko: makra. Makro, czyli coś dużego, oznacza tutaj pokazanie na fotografii czegoś małego. Czyż nie logiczniej byłoby używać słowa mikrofotografia? Dla mnie owszem, chyba że fotografia jest na całą ścianę. Wtedy niewątpliwie jest makro.

Przy okazji wspomnę o sztandarowym dla mnie przykładzie odwróconej logiki: przesuwanie paska edytora tekstu do góry przesuwa tekst do dołu, i na odwrót. Teraz już pamiętam, w końcu przywykłem, ale na początku nieustannie miałem z tym przesuwaniem kłopot. A tę odwrotność dość łatwo wytłumaczyć, chociaż odwrotnością pozostaje: twórca programu uznał, że pasek przewijania tekstu nie jest do przewijania tekstu, a do patrzenia, co jest nad lub pod ekranem. Wtedy się zgadza: chcę spojrzeć wyżej, przesuwam pasek w górę, a gdy interesuje mnie co jest pod ekranem, przesuwam w dół. Pasek, a także strzałki, są więc do patrzenia co jest poza ekranem, a nie do przewijania tekstu. Jeśliby trzymać się nieodwróconej logiki, takich w edytorze tekstu po prostu nie ma.

* * *

Gdy jadąc usypiam, a zdarza mi się to często, włączam głośno radio. Na marginesie: ponieważ są tam reklamy, słucham tylko w czasie podróży. Dziesiątki razy słyszałem zachwalanie serum regenerum regeneracyjnego…

Każdemu wypsnie się jakiś kulfon słowny, dosłownie każdemu, ale normalną reakcją jest jego poprawienie po zauważeniu. Reklama z tym dziwacznym zlepkiem słów słyszana jest od długiego już czasu, a znaczy to jedno, nie, dwa są wyjaśnienia: autor uznaje, że tak jest dobrze, wszak masło jest maślane, albo – to drugie i wcale niewykluczone wyjaśnienie – poprawność ma w nosie.

Tego rodzaju logiką i tym poziomem poprawności posługują się też programiści, w rezultacie uruchamiam jakiś program i posługując się normalną logiką nijak nie mogę ruszyć z miejsca, ponieważ dla twórcy programu góra i dół to właściwie synonimy i tyle znaczą, co panel, bynajmniej, przynajmniej, makro i generator w jednym.

* * *

Dwa tematy w postscriptum.

Przypomnienie i prośba: nie kupuje się reklamowanych towarów.

Do zastanowienia:

„Dobrym sposobem obrony jest nieodpłacanie pięknym za nadobne.”

Marek Aureliusz