Między
nimi kryje się znacznie szersza i głębsza zawartość.
Może
zacznę okrężną drogą.
W
obecnym świecie zanikają lokalne odmienności, skoro będąc we
Francji, na Słowacji, czy u siebie, w Polsce, widzi się reklamy i
szyldy tych samych firm i marek. Tu i tam, ale i daleko dalej, można
zjeść hamburgera w barze McDonald’s, kupić wiele takich samych
produktów, albo usłyszeć puszczany i w polskim radiu przebój.
W
świecie opanowanym przez wielkie koncerny i połączonym
wszechogarniającą siecią Internetu, kultywowanie lokalnych baśni,
dawnych wierzeń, także tradycji, przestaje być przejawem pasji
miłośników swoich małych ojczyzn, a staje się koniecznością
zachowania cech odróżniających grupę czy środowisko od innych.
Wizja świata zunifikowanego, homogenizowanego, bez ziarnistości,
wydaje się paskudna – jak wizja wielkich koszar wojskowych.
Nierzadko
spotykamy się z lekceważeniem starych przekazów i wierzeń
ludowych, z uznawaniem ich za przejaw braku wiedzy i ciasnoty
horyzontów, a nawet zabobonu. Były i takie, jednak w tych ocenach
popełniamy błąd, przykładając dzisiejszą miarę do realiów
dawnych czasów. Łatwo zapominamy, że ludzie żyjący w minionych
wiekach nie byli głupsi od nas, a jedynie mieli mniejszą wiedzę,
zwłaszcza techniczną. Zaznaczam ten fakt, ponieważ nasze obecne
umiejętności budowy urządzeń i rozumienia zasad ich działania,
skłonni jesteśmy traktować jako wskaźnik wiedzy w ogóle, a tak
przecież nie jest, czego dobrym przykładem była stara, przez wieki
doskonalona, sztuka ziołolecznictwa. Owszem, i wokół niej zawsze
niemało było dziwnych przekonań bliskich czarom, ale te można
było racjonalnie wyjaśnić dopiero współcześnie, stosując
skomplikowane badania laboratoryjne. Bo jakże wytłumaczyć bez
wspomożenia wyrafinowaną techniką, dlaczego zioła zbierane świtem
w określone dni, są najskuteczniejsze? Łatwo wtedy o proste
wyjaśnienia, nieobce i współczesnym ludziom.
Warto
zaznaczyć, że zbieraniem ziół, a w środowisku zielarzy dzieje
się akcja powieści, nadal zajmują się mieszkańcy górskich wsi
(tutaj karkonoskich), i niekoniecznie są to wiekowe babcie, a myślę
tutaj o pewnej mojej znajomej.
Tak, Anno, o Tobie, a domyślam się, że nie jesteś jedyną kontynuatorką zielarskich tradycji.
W
łatwości stosowania tyleż prostych, co nieprawdziwych wierzeń,
daleko nie odeszliśmy, wystarczy wspomnieć jeszcze niedawno
istniejące przekonanie o skuteczności sproszkowanego rogu nosorożca
jako leku na męską niemoc, a to przez proste (by nie rzec
prymitywne) skojarzenie sterczącego w górę rogu z oczekiwaną
przez mężczyznę reakcją swojego organizmu.
W
świecie ludzi mało jest jednoznaczności, a dużo przenikania
przeciwnych cech i dążeń. Dobro miesza się ze złem, racjonalność
z magią, prawo z bezprawiem, pobudki przyziemne ze wzniosłymi,
nienawiść bywa blisko miłości, wiedza sąsiaduje z zabobonem lub
ezoteryką. Tak było i tak jest, chociaż zmieniają się proporcje
i nasilenie pewnych cech.
Wracam
do książki.
W
niewielkiej powieści Magdaleny Woźniak poruszone zostały wszystkie
te trzy zespoły zagadnień. Mamy więc nakreślone zwyczaje lokalnej
społeczności, mowa jest o wiedzy zbieranej latami, ale nie bez
pewnej dozy magii, oraz nakreślony jest splot różnorodnych dążeń
ludzi. Mamy obraz małego świata. Nieistniejącego już, ale nie
wymarłego bezpotomnie.
To,
co istniało w świecie ludzi, rzadko odchodzi bez śladu, czego
najlepszym dowodem jest nasza kultura, a więc także język i
zwyczaje. Pisząc swoją książkę, Magda pokazała aktualność
naszych związków z dawnymi czasami i ludźmi wtedy żyjącymi.
Jeśliby
policzyć odpowiednie słowa i wersety tekstu, mit ducha czy też
diabła tych gór nie zajmuje naczelnego miejsca, ale tak naprawdę
jest on w pewien sposób obecny cały czas, nawet jeśli bieżące
wydarzenia są daleko od niego. Można by dopatrzeć się tutaj siły
oddziaływania kultury, której częścią są nasze legendy i
wierzenia.
Jest
jeszcze jeden aspekt warty zaznaczenia. Akcja powieści dzieje się w
polskiej części Karkonoszy, ale ówcześnie należały one do Prus,
i Polaków chyba wielu tam nie było. Te ziemie długo były
niemieckie, i o ile na początku okresu powojennego próbowano
zacierać ślady poprzednich mieszkańców, a przynajmniej nie dbano
o ich zabezpieczenie, to teraz, w ostatnich latach, sytuacja się
zmienia, i to w znacznej mierze oddolnie. Ludzie coraz wyraźniej
dostrzegają związki z miejscem zamieszkania, z okolicą, ze swoją
małą ojczyzną. Nabiera znaczenia fakt mieszkania w tej samej
wiosce ludzi, których niepolskie nazwiska wyryte są na starych,
pochylonych nagrobkach, a mało istotna staje się ich przynależność
państwowa.
Państwo
to twór obcy i daleki, nie zawsze przyjazny, a ci, którzy leżą
pod kamienną płytą, i ci, którzy stoją nad nią, mieszkali i
mieszkają w tym samym miejscu, wśród tych samych gór. Nie są
więc sobie obcy.
Przeszłość
nie umiera cała i tak być powinno, co doskonale rozumie autorka.