O upływie czasu

250317

Z czasem dzieje się coś dziwnego. Jeśli przynosi niemiłe przeżycia, dzień potrafi się wlec bez końca niczym nitka smoły, by użyć porównania Gołubiewa, jednocześnie dni pędzą nieprzytomnie, godziny zamieniając w minuty. Ranek zbliża się do zmierzchu, po wtorku od razu jest piątek, jesień styka się z wiosną, a ta jest tylko chwilą rozciągniętą na ramach jednego dnia.

Przecież pamiętam dobrze: miesiąc temu wyjechałem w góry po raz pierwszy, dwa tygodnie temu pojechałem do domu, na świąteczny urlop, a wróciłem wczoraj i oto siedzę wśród toreb i pudełek, w które zbieram drobiazgi niekoniecznie mi użyteczne, ale potrzebne dla stworzenia namiastki domu. Wziąłem laptopa na podołek i otworzyłem dopiski czując pieczenie oczu. Sięganie po komputer lub książkę jest moim odruchem: gdy coś się dzieje we mnie, ucieczka w słowa pomaga mi zrozumieć siebie, rozładować emocje, ugasić pragnienie czy oddalić smutek. Jutro już mnie tu nie będzie, opustoszały pokój uśnie na półrocze. Gdy któregoś październikowego dnia wejdę do niego, zobaczę go zakurzonym i obcym, ale na drugi dzień, zapełniony mną i moimi rzeczami, na nowo stanie się moim miejscem.

Ale to dopiero jesienią. Teraz gdziekolwiek spojrzę, widzę znamiona upływu czasu budzące  nostalgiczny smutek. Na ścianie wisi urocza maleńka laleczka kupiona przed świętami 2015 roku; dodałem takie figurki do świątecznych prezentów, jedną zostawiając sobie dla jej urody. Biorę ją w palce i oglądam; jest ładna – myślę – a kurz na wysokim kapelusiku wydaje się być materialnym przedstawieniem czasu.

Zbieram książki. W kampingu mało mam miejsca, więc biorę tylko wybrane, a wśród nich dwie stałe towarzyszki: Raj utracony Miltona i tragedie Ajschylosa. Nie zaglądam do nich często, ale lubię je mieć przy sobie. Spod dwóch tomów encyklopedii sudeckiej wysunęła się pożółkła kartka, na której czytam notatki sprzed kilku laty; odkładam ten niepotrzebny papier jak coś cennego. Otwieram pudełko z wkładkami do butów, szukam wśród nich skórzanych, które zabiorę ze sobą dla ochrony stóp w upalne dni; wiele z tych wkładek robiłem sam, a gdy patrzę na nie, wraca miniony czas, droższy i lepszy niż wtedy, gdy przemijał.

Ta cecha naszego ducha budzi we mnie dwa różne odczucia: jest cenna wyzłacając minione lata i chwile, ale miewam też żal do niej o to spóźnione docenianie mojego czasu.

Przez chwilę wybieram parę butów górskich do zabrania, ale mógłbym to robić godzinę albo i cały wieczór, dotykając skóry, wąchając ją, wodząc palcami po szwach i słuchając siebie. Każda ich para ma zdolność przywoływania innych wspomnień, każda ma swoją historię, o wszystkich mógłbym długo pisać; patrzę na nie i widzę obrazy tworzone we mnie. Te buty nie tylko budzą wspomnienia, one mają także zdolność gaszenia mojej tęsknoty, i dlatego zabieram ze sobą jedną ich parę.

Usiadłem w fotelu, chwilę wodziłem wzrokiem po zabałaganionym pokoju, ale przymknąłem oczy słysząc muzykę z kantaty Bacha. Ta jest jedną z moich ulubionych, posłuchajcie jej:

Utwór jest zapisany w katalogu dzieł Bacha pod numerem BWV 84.

Może się nie podobać, wiem. Kiedyś taka muzyka i mnie się nie podobała, jednak później przez ponad rok słuchałem tylko kantat Bacha. Może trzeba się oswoić? Wsłuchać?

Napiszę o dzisiejszej mojej chwili, ponieważ jest a’ propos.

Wysiadłem z ciężarówki i zobaczyłem przy kołach białe drobinki, jakby kwiaty, ale ze względu na ich małe rozmiary pewności nie miałem. Klęknąłem, zmieniłem okulary, nachyliłem się i wtedy zobaczyłem… piękno. Po prostu piękno zaklęte w maleńkie kwiatuszki wiosnówki. Na rozległym trawniku w centrum miasta, o krok od zakorkowanej ulicy, istnieje inny świat, którego bogactwo można dostrzec tylko wtedy, gdy nachyli się ku niemu. Z kantatami Bacha może być podobnie, i nie tylko z nimi.

Jutro po raz ostatni wstanę o trzeciej, zaparzę kubek mocnej kawy i termos herbaty z sokiem malinowym, zapakuję plecak i głęboką jeszcze nocą pojadę na południe, w moje góry. Obiecuję sobie chodzić od świtu do zmierzchu, wykorzystać każdą minutę tego ostatniego dnia, zmęczyć się na szlaku i w ten sposób oddalić tęsknotę na dłużej. Wiem, że ona przyjdzie już za kilka dni, ale tyle mogę: iść. Iść i patrzeć.

Żeby nie było tylko nostalgicznie, dodam swoją… bezradność.:

Jak uczynić stronę google stroną startową? Teoretycznie jest to proste, wystarczy trzy kroki:

„Otwórz przeglądarkę i wejdź na www.google.com

Przeciągnij i upuść tę kartę na przycisk strony startowej. 

Kliknij Tak.”

Wkleiłem tutaj instrukcję skopiowaną ze strony google.

Kilka już razy czytałem tę instrukcję i szukałem zarówno karty, jak i przycisku, ale ani nie udało mi się znaleźć, ani nie doszedłem sposobu przeciągnięcia strony na przycisk drugiej. Odnoszę wrażenie, iż to, co się wyświetlało na ekranie autorowi tych słów, nijak się ma do zawartości ekranu mojego laptopa. Czy ktoś wie, co to jest przycisk strony startowej i gdzie go szukać?

Alchemia słowa

230317

Czytam książkę „Alchemia słowa” Jana Parandowskiego. Jest o pisarzach: o ich życiu i zwyczajach, o pracowniach i sposobach pracy, o powołaniach i natchnieniach. Jak przy czytaniu każdej książki tego autora, tak i tutaj mój podziw budziła erudycja i mistrzowskie opanowanie sztuki pisania, także cecha mniej wymierna, ale dla mnie urzekająca, mianowicie ciepło. Właśnie na tę wyraźną cechę stylu Parandowskiego zwróciłem uwagę przy lekturze „Wrześniowej nocy”, pierwszej czytanej jego książki.  Z wyżyn swojej wiedzy ten człowiek pochyla się nad życiem zwykłych ludzi i uśmiecha się do nich. Nasze troski i radości nabierają u niego barw i głębi, jaką dać może duża wiedza historyczna i dogłębna znajomość literatury, także obfitujące w wydarzenia życie osobiste, a za nimi rozległa perspektywa patrzenia na świat i ludzi. Czytając książki o antyku, kilkakrotnie zwróciłem uwagę na podobne cechy innych starożytników, wspomnę tutaj Stefana Srebrnego, Władysława Witwickiego i Aleksandra Krawczuka, autorów znanych i pamiętanych przeze mnie. W ich tekstach też czuje się ów spokój dystansu – jakby ślad stoicyzmu – i uśmiechniętą zadumę, pociągający związek piękna i umiłowania wiedzy, więc filozofii w najurokliwszym znaczeniu tego słowa.

Książkę czytam dopiero teraz, mimo iż znam i cenię twórczość Parandowskiego. Doprawdy, nie wiem, skąd takie moje zaniedbanie…

A może tak właśnie być powinno? Może dopiero teraz, gdy sam piszę, przyszła pora na jej przeczytanie?

Nim przejdę dalej, powinienem zaznaczyć, iż nie mam się za pisarza i nawet sam przed sobą nigdy się za niego nie miałem. Nazywam siebie osobą piszącą, co niewątpliwie jest prawdą, skoro od lat piszę niemal codziennie, nierzadko po kilka godzin. Dla mnie pisarzem jest ten, który wydał wartościowe książki, a te zostały zauważone i docenione. Nie spełniam tych warunków, więc nie jestem pisarzem, jednak pisanie jest mi bliskie. Niemal od zawsze będąc pod urokiem słów, książki czytałem od wczesnej młodości, a u progu dorosłości podjąłem pierwszą próbę napisania czegoś własnego. Tamtej powieści nie zdołałem ukończyć, ogrom pracy zaskoczył mnie i przerósł, ale też chyba nie potraktowałem tego zainteresowania poważnie, skoro odłożywszy pisanie na wiele lat, zająłem się pracą.

W tamtych latach bywało, że w ciągu dnia wypełnionego bieganiem za służbowymi sprawami, nagle zatrzymywałem się, zdumiony nigdy niesprecyzowaną zmianą w myślach czy w otoczeniu, i oszołomiony rozglądałem się wokół jak po obcym mi świecie, słysząc w głowie pytanie:

–Co ja tutaj robię??

Gdzie miałbym być i co robić – nie wiedziałem. Takie chwile miewam i teraz, jednak po doświadczeniach minionych lat, gdy w końcu rozpoznałem i zrozumiałem swoją potrzebą pisania, wiem, iż moim światem powinny być słowa.

Początkowo, w dawnych latach, ta potrzeba rzadko się pojawiała, pierwsze takie chwile na pewno były nierozpoznane lub niezauważone, jednak kolejne, z biegiem lat, stawały się głośniejsze i wyraźniejsze, w końcu ta potrzeba stała się przemożnym krzykiem. Pisać! Pisać!

 Nie wiem, jak opisać to pragnienie, skoro dotyczy czegoś odmiennego od pragnienia miłości lub wyjazdu w góry, będąc czysto duchowej i kulturowej natury. Potrzebą wyrażenia siebie? Uchwycenia czasu w tym, co niesie najwartościowszego i zatrzymania go? Zapewne także w ten sposób, ale było też poczuciem tracenia czasu, niespełnieniem, brakiem… czegoś. Któregoś dnia pisałem przez wiele godzin, a były to godziny rzadko się zdarzające – gdy palce nie nadążają za myślą. Wieczorem czułem podrażnienie opuszków palców od tysięcznych muśnięć klawiszy; odczuwanie tego stanu bardzo mi się podobało i ilekroć później miałem puste godziny nad klawiaturą, gdy pisałem i kasowałem, nie mogąc dobyć z siebie nic dobrego, tęskniłem za tamtą nadwrażliwością opuszków palców.

Wszystkie te stany razem są właśnie ową tajemniczą potrzebą pisania, i trudno byłoby mi lepiej ją opisać.

Gdy w końcu poddałem się swojemu pragnieniu i zacząłem pisać powieść, doznałem cudownych przeżyć podobnych do przeżywania pierwszej miłości. Wystarczyłoby kobiecą postać zastąpić pisanym tekstem i klawiaturą, by móc opisywać młodzieńczą miłość i pisanie tymi samymi słowami wyrażającymi nienasycenie, pragnienie bliskości i nierozstawania się.

Później też było podobnie: szaleństwo pierwszych miesięcy, gdy kipiące myśli tylko wokół niej krążyły, gdy świt kończył długi z nią wieczór, zastąpiła uspokojona radość wspólnego czasu. Teraz przeważa satysfakcja z udanych wspólnych godzin, ona gasi tęsknotę, chociaż nigdy na długo. W tym swoim nienasyceniu potrzeba pisania jest bardzo podobna do potrzeby wędrowania, a tym samym słowa i drogi mają cechę wspólną, mimo ich odmienności: jest nią narkotyczny urok.

Podobieństw między pisaniem a miłością jest więcej. Gdy skończę pisanie większego tekstu, trudno mi się z nim rozstać, więc wracam do niego, czytam po raz kolejny, poprawiam jakieś drobiazgi. Jeśli w tekście umieściłem czyjeś życie, osoby te mam skłonność traktować jak dobrych znajomych, nawet przyjaciół, jak realnie istniejących ludzi i trudno mi tak po prostu odsunąć się od nich, by zająć się nowym tekstem. Trudno także dlatego, że odczuwam wtedy pustkę, jakby nic we mnie nie zostało po przelaniu na papier; odczuwam smutek opuszczenia i końca, stany podobne do odczuwanych u kresu miłości, jednak w ostatnich latach rzadko je  miewam, ponieważ w końcu dotarło do mnie, iż dobrych powieści pisać nie potrafię, a krótsze teksty nie wiążą mnie tak silnie.

Może już wrócę do Alchemii. Czytając książkę, nie raz znajdowałem w niej opisy swoich stanów i zachowań, a nawet raz czy dwa trafiłem na miejsca, w których autor wyraża myśli, jakie i ja kiedyś zapisałem w podobny sposób. Pochlebiało mi to podobieństwo, to moje chwilowe, cząstkowe, zbliżenie się do jego poziomu. Sam fakt możliwości porównywania się zmienił mój odbiór książki: uczynił ją cenniejszą, bliższą mi, niemal osobistą. Miałem poczucie egzotyki, gdy dowiadywałem się o czymś mi obcym, lub bliskiej mi swojskości, gdy inne miejsca budziły wspomnienia podobnych przeżyć i działań.

Mój egzemplarz kupiłem używany, w twardej, płóciennej okładce z obwolutą, w dobrym stanie, za pięć złotych. Nie raz zdarzyło mi się kupić bardzo dobrą książkę za symboliczną cenę, a budzi to we mnie przeciwstawne odczucia radości i smutku. Radości nie muszę wyjaśniać, smutek z ludzkich wyborów i gustów, ze świadomości przemijania wszystkiego.

Bardzo mi się podoba tytuł książki: Alchemia słowa. Sam fakt połączenia tych dwóch wyrazów jest w moim odbiorze piękny i jednocześnie znamienny dla autora.

Magia słowa. Czar (od czarów i czarodziejstwa) słowa, ale chyba nie oddalę się zbytnio od intencji Parandowskiego, gdy napiszę o czarującym słowie w rozumieniu słowa pięknego.

Przed oddaniem głosu autorowi powiem, że miałem kłopot z wyborem cytatów, ponieważ w książce zaznaczyłem bardzo dużo miejsc, które szczególnie mnie poruszyły, zaciekawiły lub urzekły, a przecież nie mogłem przepisać tutaj dziesiątek stron Alchemii słowa. Swój wybór ograniczyłem niemal wyłącznie do myśli autora o słowach.

„Godzina twórcza nie ma nic wspólnego z tą, którą odmierzają zegary. Jest jedyna i niepowtarzalna. Nie można z niej ująć kwadransa, aby go zastąpić innym w innej porze. Jest ona szczęśliwym trafem, darem szczególnych okoliczności, łaską losu. Zakłócona lub przerwana nie powróci nigdy. Może i musi jej pracę wykonać inna godzina, lecz cokolwiek przyniesie, nigdy się nie dowiemy, cośmy z tamtą stracili.” Str. 97.

„Magiczna siła słowa tkwi w jego zdolności wywoływania obrazów. Jest ono niewidzialnym znakiem rzeczy spostrzeganych zmysłami.”

„Zamiast obrazków pojawiły się znaki – kliny, linie – i nagle przestały wyrażać pojęcia, zaczęły oddawać dźwięki – sylaby lub zgłoski.

Cóż za przewrót! Dźwięk – bezkształtny, nie mający swego miejsca w przestrzeni, niewidoczny, zaczepiony o czas krótką chwilą, zostawał oto utrwalony na wieki i mógł się wciąż na nowo odzywać, skoro z tabliczki glinianej czy karty papirusu ocuciło go czyjeś rozumiejące spojrzenie. Było to największe zdarzenie w historii kultury ludzkiej.” 138

„Słowo zdobyło ostateczną władzę nad czasem. W swoim orszaku triumfalnym wiodło ku nieznanej i zawrotnej przyszłości ludy, królów, historię, bogów, wracało życie nieboszczykom, po których nie została nawet garść prochów, zaludniło naszą pamięć imionami ludzi, o które nikt by się nie troszczył w parę lat po ich śmierci i o parę mil od ich domu, i mogło czynić takie czary, że kawałek gliny śpiewał, jakby w nim była zaklęta dusza dziewczyny, co niegdyś z tą pieśnią biegła przez łan pszenicy – pieśń, jak urwany w przelocie kwiat maku.” 138

„Pismo arabskie wygląda jak rozsypany i pokruszony tytoń, w indyjskie wchodzi się jak w gąszcz delikatnych gałązek, chińskie można wziąć za ornament, zrodzony z fantazji malarza.” 139

„Od kilkudziesięciu wieków słyszy się, jak dzwonią strzały w kołczanie szybko idącego Apollona, i widzi się ruch boga i jego chmurną twarz. Oto jest cud pisma: zatrzymać na wieki ruch, dźwięk i obraz.” 140

„Przenośnia tak weszła w krew i tkanki języka, że gdyby ją usunąć, nie można by się było porozumieć. Noga stołu, ucho dzbana, głowa cukru, rączka, ujście (czyli usta) rzeki, szyjka butelki, stopy góry – w podobnych przenośniach, których niezwykłości nikt nie odczuwa, ciało ludzkie rozdzieliło swe części między przedmioty nie zasługujące na antropomorfizację. Taka wymiana nazw dokonywa się nieustannie, wystarczy cień podobieństwa, by zespolić ze sobą rzeczy najbardziej odległe.” 161

>Czyjeż to oko pochwyciło podobieństwo między sępem i sową a pewnym stanem duszy i śmiałą parabolą przerzuciło je w przymiotniki „posępny” i „osowiały”? Czyj to śmiech zakrzepł na wieki w czasownikach „stchórzyć”, „zbaranieć”, „najeżyć się”?

Kto utrwalił niezwykłe asocjacje w wyrażeniach „kipieć z gniewu”, „cienko prząść”, „zabić w głowę klina”? Kto połączył w jedno dwa wrażenia zmysłowe, mówiąc „ostry głos” (…)? Kto zatrzymał w locie żurawia i kazał mu się pochylić nad studnią? Nigdy się o tym nie dowiemy. Zanim późniejsze nieporozumienie stworzyło wyraz „sędziwy”, brzmiał on „szedziwy” i głowę przyprószoną siwizną czynił podobną do zimowej baśni drzew okrytych szedzią. W „zgryzocie” tkwi czasownik „gryźć”, a w „trosce” – „trzaskać”. Bóg, zboże, bogaty, ubogi tworzą łańcuch metafor, wiążący niebo, ziemię i dolę człowieczą.< 161, 162

„Słowo jest potęgą. Utrwalone w piśmie, zdobywa nie dającą się obliczyć ani przewidzieć władzę nad myślą i wyobraźnią ludzi, panuje nad czasem i przestrzenią. Tylko myśl uchwycona w sieć liter żyje, działa, tworzy. Wszystko inne roznosi wiatr. Każdy postęp w rozwoju umysłu ludzkiego, wszystkie jego zdobycze narodziły się kiedyś wśród tych wątłych badylków, wschodzących na karcie papieru. Krople atramentu biegną w żyłach kultury.” 321

O skałach we mgle

120317

Skały Janowickich Garbów w Rudawach Janowickich.

 Już wyjechałem za miasto, gdy uświadomiłem sobie, iż dokumenty zostały w szufladzie biurka; wracałem, a Janek czekał dwadzieścia minut, jednak warunki jazdy były na tyle dobre, że jeszcze przed siódmą wyszliśmy na szlak. Plan trasy zastąpiliśmy chęcią poznania skał Janowickich Garbów w Rudawach, w rezultacie ledwie minęliśmy bramę, musieliśmy poradzić się mapy, w którą stronę mamy iść. Cała dzisiejsza wędrówka taka była. Bardziej przypominała nieśpieszne włóczenie się po omacku, niż zmierzanie w określonym celu.

Ranek przygnieciony był chmurami, ale nie przejąłem się tym; może z powodu wiary w prognozę synoptyków zapowiadających sporo słońca. Zamiast słońca mieliśmy mgły, chwilami bardzo gęste, a i twardy, zmrożony śnieg sypnął dwa razy. Piszę o warunkach pogodowych właściwie z przyzwyczajenia, ponieważ rzadko się zdarza, żeby chmury i mgły tak mało przeszkadzały na trasie jak dzisiaj. Owszem, do zrobienia zdjęć tak, ale też tylko wtedy; padający śnieg ledwie zarejestrowałem świadomością. Dlaczego? Właściwie nie wiem. Może po prostu dlatego, że dobrze się szło?

 Szliśmy przed siebie, później decydowaliśmy się na zawrócenie, na wejście w jakiś boczny dukt, albo na zanurzenie się w gęstwinę młodniaka mającą być najkrótszą drogą do skał widocznych między drzewami. Zarządzaliśmy przerwy na herbatę lub pogaduszkę, kręciliśmy się wokół ładniejszych miejsc, a trafiwszy na odkryty stok góry, rozsiedliśmy się na pniakach chcąc popatrzeć na Sokoliki zamykające horyzont. Czasami szliśmy wybierając kierunek na wyczucie, a gdy między drzewami pojawiały się jakieś bezimienne skały, skręcaliśmy ku nim; za nimi wyłaniały się z mgły następne skały, więc szliśmy i tam, niemal zapominając gdzie iść mamy.

Nieodpowiedzialna beztroska? Ależ nie! Te góry są niewielkie, trudno w nich zabłądzić; w najgorszym razie dotrze się do celu o godzinę później. To urok swobodnego wędrowania, także nawyk przyniesiony z moich gór, w których ani szlak, ani droga, nie ograniczają moich wyborów.

Pierwszą znalezioną grupę skał, Klapaucjusza i Decjusza, z trzech stron otacza leśna droga; tuż obok wznosi się szczyt Garbów, a za nim następne skały. Nim poszliśmy tam, poznaliśmy bieg drogi w obie strony.

Dla porządku zaznaczę, że według mapy mianem Janowickich Grabów określa się pasmo wzgórz, jednak mapa wskazuje  też najwyższe wzniesienie, bez podanej nazwy; właśnie te  nazywam tutaj szczytem Garbów.

Gdy Janek uznał, że idąc drogą na południe dotrzemy do Rozpadłej, po prostu poszliśmy przekonać się naocznie. Cóż, w końcu przyjechaliśmy połazić po rudawskich lasach dla skał. Sto metrów dalej dukt rozwidlał się na dwie identyczne odnogi: w lewo, czy w prawo? Poszliśmy w prawo, ale później i lewą odnogę zbadaliśmy. Za następnym skrzyżowaniem przekroczonym trochę na wyczucie, trochę według ukształtowania terenu, trafiliśmy na Rozpadłą. Tak nazywa się pękniętą skałę, ale wspólnie uznaliśmy, że nazwa ta powinna dotyczyć całej niemałej grupy skał wyglądających tak, jakby młoty gigantów rozłupały wielkie bloki skalne na wiele mniejszych, lecz nadal dużych skalnych złomów. W ich układzie jeszcze można wyczuć impet tamtych nieludzkich ciosów, do których wieki później przyłączył się człowiek łupiąc skalne ściany i zostawiając po sobie studnie kamieniołomów. Na dnie jednego z nich jedliśmy posiłek, a ich tradycją jest karmienie mnie przez Janka pieczonym kurczakiem. Ogryzałem kości patrząc na pionową kilkunastometrową ścianę: w połowie jej wysokości biegła ciemna krecha pęknięcia, a tam, gdzie była szersza, znalazł dla siebie miejsce mały buczek. Zauważyłem go dzięki ładnym, żywym kolorom jego liści dobrze widocznym na tle szarej ściany granitu. Kolorowa plama przyciągała wzrok i budziła myśli o uporczywości życia.

Szliśmy po omszałych kamieniach, między skałami wbitymi w zbocze, a te rozstępowały się przed nami niczym rozsuwająca się kurtyna pokazująca głębię sceny. Chyba krzyknąłem, gdy zobaczyłem wielkie konary buka. Drzewo stoi u podstawy skalnej grupy, jego rozmiary są pomnikowe, ale największe wrażenie czynią konary: masywne, liczne, stromo wznoszące się, ale nie w postaci prostych strzał, a raczej falujących ciał węży. W świerkowym lesie, pod chmurnym niebem, na tle szarych skał, ich gładka kora o odcieniu zmatowiałego ołowiu uczyniła na mnie duże wrażenie.

Później rozmawiałem z moim towarzyszem o tym widoku i naszych wrażeniach; doszliśmy do wniosku, że w słoneczny dzień widzielibyśmy innego buka, nie tego, który dzisiaj wydał się tworem z baśni. Nie tych jasnych, dziecięcych, a ciemniejszych i trudniejszych baśni dla dorosłych, w których przestraszony człowiek zmierza się z potęgą surowej przyrody widząc w niej wroga, ale później, poznawszy, nie tyle jej ulega, co w zdumieniu odkrywa piękno wyniosłe i obojętne na jego poczynania.

Drugi koniec naszej drogi łączy się z żółtym szlakiem przy Krowiarkach. 

Przechodziłem już wcześniej obok tych skał, ale ze szlaku niewiele ich widać, wydają się zwykłymi, tuzinkowymi skałami. Powinienem wtedy stanąć na mostku i zadrzeć głowę, a zobaczyłbym pionową ścianę o narożniku tak prostym, jakby był ucięty. Wdrapaliśmy się wyżej, do podstawy skał, później obeszliśmy je wchodząc na ich szczyty, a w każdym miejscu, z każdej pozycji, skały widzieliśmy inne i równie ciekawe. Na górze zielone mchy, trawy, liczne kępy jagód, drzewa – zwykły las, zdawałoby się, i tak jest, póki nie podejdzie się na jego skraj. Tam nagle, bez żadnej zmiany i ostrzeżenia, wszystko niknie wzdłuż zygzakowatej linii obrywu, za którą zionie kilkunastometrowa przepaść. Podobnie jest na krawędzi Urwiska Batorowskiego w Górach Stołowych, a niektóre formy skał – tutaj, ale także i w innych miejscach Rudaw – przypominają Głazy Krasnoludków koło Gorzeszowa.

Ze szczytu Głazów jest daleki widok, ale ten zaczeka na nasz powrót, na dzień bez mgły. Wśród niewielkich skał szczytowych zwraca uwagę pojedyncza kolumna skalna kojarząca się ze stojącym i zamyślonym człowiekiem. Nieco dalej jest kolejne wypiętrzenie ze skałkami i okazałym bukiem. 

Uwagę i wyobraźnię przyciągał kontrast widoczności: ostro zarysowane kształty buka i bliskich głazów, dalsze skały stopniowo coraz mniej wyraźne, a ostatnia ledwie zarysowana na mgielnej ścianie; blisko widoczne kolory, a na nieodległym krańcu widoczności tylko zamglone szarości. Tam właśnie stoją pierwsze duże skały z całej jej grupy. Są to Prezes, Gubernator, Zakonnik i Maczuga. Trudno przyporządkować nazwy do skał, jako że nadane zostały na zasadzie bardzo luźnych skojarzeń. Dopiero później, gdy dotarliśmy do ostatniej grupy skalnej, zobaczyliśmy maczugę, rozmiarem pasującą do Heraklesa. Mapa jak to mapa: mimo małej skali i miejsca do prawidłowego postawienia znaków, grupuje te skały w odległości stu metrów, gdy w rzeczywistości ustawione są w szeregu długością przekraczającym połowę kilometra. Swoje dołożyła mgła, no i w rezultacie całą tę skalną grzędę odkrywaliśmy na raty: spod pierwszych skał zobaczyliśmy drugie, spod drugich następne i kolejne. Miało to swój urok, wydłużając i zwielokrotniając miłe chwile zobaczenia kolejnych skał. Czasami odnosiłem wrażenie, iż skały i drzewa nie tyle dostrzegałem będąc bliżej, co raczej one materializowały się przede mną wypływając z niebytu. Szare światło i mgła odebrały skałom i ich otoczeniu kolory i łatwy urok, ten pocztówkowy, przydając surowości, powagi i tajemniczości, budząc myśli o przyrodzie jako o bycie niemal osobowym, istniejącym tylko dla siebie. 

Niemal wszędzie w tych górach są wydeptane ścieżki przy ładniejszych bądź popularniejszych skałach, a w połowie szeregu tych skał nie widać było żadnych śladów.

A może nikt nigdy nie zauważył tych skał i dopiero my je odkrywamy? – pomyślałem i powiedziałem o tym Jankowi, co było początkiem naszych fantazji i okazji do śmiechu.

Prowadząc, obszedłem podnóże jednej ze skał, ale półka kończyła się ślepo, a druga była zbyt nisko, żeby zejść do niej. Zawróciłem kierowany jedną z naczelnych zasad w górach: nie skakać! Jeden stopień w dół, drugi, półka na pół buta, drzewko, którego można się przytrzymać, a niżej gęstwina młodniaka. Przedarłem się, ale jakaś gałąź rozdrapała mi policzek do krwi. Dlaczego pchałem się w taki gąszcz? Z góry wydawało się to miejsce łatwe do przejścia… Dalej rzeczywiście było już łatwo i oto ostatnia grupa skalna, ta z maczugą. Jak kilka już razy tego dnia, zatańczyłem swój „wysoczek”, taniec oczarowania spontanicznie wykonany po raz pierwszy na szczycie Wysoczki w Górach Kaczawskich. Jego kroki są łatwe: po prostu człowiek kręci się w kółko nie wiedząc gdzie patrzeć, bo wszędzie jest ładnie i wszystko chciałby zobaczyć. Muzyka do tego tańca nie jest potrzebna, oczy szeroko otwarte owszem. Zamiast dłoni partnerki, można trzymać aparat, ale nie jest to konieczne.

Z ociąganiem, bez pośpiechu, wracaliśmy, jednak nie po śladach. Ponieważ po zachodnich zboczach Garbów wałęsali się niedawno faceci z warczącymi piłami, na sporej połaci nie ma drzew, ale są pniaki mogące pełnić rolę stołków, jest i dal z widokiem na Sokoliki. Bliżej, na stoku, ostały się nieliczne świerki. Rosnąc w gęstym lesie pozbyły się dolnych gałęzi, i teraz, nagle osamotnione, już niepotrzebnie tak wysokie, przyciągały wzrok swoją wyrazistością na tle zamglonych lasów w oddali i oryginalnymi kształtami. Widok warty kontemplacji i kubka herbaty z sokiem malinowym.

Przedłużyliśmy powrót idąc okrężną drogą, a i do niej dodawaliśmy zwiady na boki – po prostu szkoda było wracać.

Ponieważ do zmierzchu brakowało godziny, a odległość była niewielka, przeciąłem szosę numer trzy i boczną drogą pojechałem do Komarna, chcąc pokazać Jankowi miejsce na dom z najładniejszym widokiem w Górach Kaczawskich. Po drodze pokazałem zbocze Dudziarza z laskiem różanym, największym takim laskiem w moich górach; wjechałem też w wąziutką uliczkę wioski dla zobaczenia pięknie zadrzewionej działki z domem ukrytym w zieleni, a na koniec zaparkowałem tam, gdzie z okien domu widać byłoby sporą część Gór Kaczawskich, niemal całe Rudawy i wielką, od końca do końca widoczną, ścianę Karkonoszy. Dzisiaj nie widzieliśmy jej, ukrytej za mgłą, ale mam nadzieję, iż mój towarzysz potrafił ją sobie wyobrazić i miejsce się spodobało.

Z definicji nie może być gór ładniejszych niż najładniejsze Góry Kaczawskie, ale jasne lasy rudawskie i ich niepoliczone skały lokuję niewiele za moimi górami. Będę tam jeździć.

Z Jankiem rozstałem się na siedem miesięcy, więc dopiero jesienią zaproponuję mu ciąg dalszy naszych rudawskich peregrynacji.

Skowronki, dal i głębia, czyli o matematyce na szlaku

050317

Mysłów, wokół Osełki, skały na Lubrzy, Przełęcz Rochowicka, wokół Lisianki, wzgórza między Starymi i Nowymi Rochowicami, Zbójecki Kamień, Głogowiec, stokami Bukowinki i Żeleźniaka do Radzimowic, Mysłów.

Myślałem o skałach w lasach Rudaw, ale że prognozowano ładną pogodę, ułożyłem sporą pętlę po otwartych przestrzeniach Gór Kaczawskich. Niemal całą znałem, ale w tych górach już nie znajdę całodniowej nowej trasy. Siedząc nad mapą, plan wypełniał mi się szczegółami trasy, a każdy budził ciepło wspomnieniem: na zboczu Owczarka odwiedzę brzozę pilnowaną przez kilka świerków, w lasach Lubrzy sprawdzę, czy pamiętam drogę do tej ładnej, wysokiej skały ukrytej przed ludźmi, a gdy już tam będę, pójdę w stronę Grodzika, na polanę z cudnym widokiem. Oczywiście dróżka pod Rochowicami, ta, która wybiega spomiędzy drzew na otwarte przestrzenie i pędzi ku sąsiednim wzgórzom, a że na jednym z nich rośnie grubaśny głóg, a niewiele dalej tryska źródełko Polnego Strumienia, pójdę i tam.

Snułem plany przypominające układanie listy odwiedzanych przyjaciół.

Powrót był możliwy dłuższą lub krótszą trasą – w zależności od czasu – a to ważne na długich trasach, żeby nie pędzić w drodze powrotnej.

Czasu miałem coraz mniej, mimo coraz dłuższego dnia. Jeszcze trzy wyjazdy. Tylko trzy – i swojego opla zmienię na firmową ciężarówkę, kończąc wyjazdy w góry na całe półrocze. Dzisiaj kilka razy zbaczałem gdzieś chcąc zobaczyć wspomniane miejsce, pchany natrętną myślą o nieznanym czasie przyszłym.

Samochód zostawiłem w Mysłowie, na zwykłym miejscu, i już kwadrans przed siódmą byłem na przełęczy: w dole wioska, na wprost wysoki masyw Lubrzy, po sąsiedzku ładniutka Osełka, za mną wiele innych gór. 

Niebo było zachmurzone, nie widziałem Eos, ale było ciepło, a powietrze przejrzyste. Z wielu miejsc na szlaku widziałem dalekie szczyty Gór Kamiennych i Wałbrzyskich, ale jedynie obłego kształtu Chełmca pod Wałbrzychem byłem pewny. Widziałem Góry Sowie i samotną Ślężę. Na Wielkiej Sowie, górze odległej o ponad 40 kilometrów, widziałem wieżę widokową; albo tak mi się wydawało... Już po powrocie, chcąc nad mapą upewnić się w swojej identyfikacji paru szczytów, nabrałem jedynie podejrzeń. Chełmca nie pomylę z inną górą, ale mapa kazała mi poprzestawiać inne szczyty. Nic to, ważne, że wzrok leciał daleko.

W czasie typowej mojej wędrówki rzadko robię przerwy, jeszcze rzadziej usiądę, a to z powodu zimna i błota; natomiast dzisiaj, w ciepły i suchy dzień, smakowałem wędrówki z częstym przysiadywaniem na miedzach i patrzeniem w dal.

W pobliżu wioski obejrzałem mury kamiennego wiatraka, którego jakimś cudem nie widziałem do tej pory. A może była to wieża czarnoksiężnika? Raczej tak, bo co to za wiatrak bez skrzydeł? 

Skały w lasach Lubrzy znalazłem bez problemu. Leśna dróżka biegnąca zboczem góry przy tej wyższej skale jest urocza; ilekroć tam jestem, idę nią, wracam, oglądam się, staję i patrzę, niezmiennie zauroczony. Nieco dalej inna dróżka wyprowadza na kraniec jęzora łąk wrzynających się w lasy. To magiczne miejsce nagłego otwarcia dalekiego widoku i powitania dali. Jedno z ładniejszych miejsc w tych górach, jedno z moich miejsc.

Schodząc, zaplatałem się, ale szybko ustaliłem właściwy kierunek, i jak kilka godzin później, na innej górze, poszedłem na przełaj, w dół między świerkami lasem czystym i widnym. Zmierzałem ku Przełęczy Rochowickiej, a mijając wioskę, widziałem kilka drzew, które zatrzymały mnie. Oto lipa i wierzba: rosną po przeciwnych stronach strumyka, tuż obok siebie; na wysokości piersi dwa grube ramiona wierzby obejmują kibić pochyłej lipy, wspierając ją, a ta nie broni się, wtulona w masywne konary sąsiadki. Nieco dalej, przy tej samej wiejskiej uliczce, rośnie większa lipa, stara i wypróchniała; w wielkiej dziupli widać… nie wiem co widać. Jakby kilka nowych drzew wyrosło w starym. A raczej jakby stare drzewo, czując niepewność swojego podparcia, młodymi konarami wzmocniło swój stary pień. Nie są to odrosty mające swoje gałęzie i liście, a filary podpierające pień od wewnątrz. Nigdy nie widziałem takiej drzewnej konstrukcji.

Za przełęczą spotkałem emerytowanego nauczyciela, rozmawialiśmy dłuższą chwilę znajdując wspólne tematy, i tylko czas nie pozwolił mi kontynuować miłej rozmowy.

Między dwoma wioskami noszącymi miano Rochowic, na długich, łagodnych stokach opadających w dolinę, ku wiosce, falują łąki zdobne niewielkimi zagajnikami i kępami krzewów. Tu i tam zbocza przedziela dolinka ze strumieniem na dnie, jakaś niezdecydowana droga sunie zakolami po stokach, w kilku miejscach łąki pęcznieją niewielkimi wzgórkami. 

Na jednym sterczą przedwieczne skały, na innych rosną róże. W takim miejscu, w pobliżu różanych krzewów, w otoczeniu szpaleru czarnego bzu, rośnie największy głóg, jaki widziałem w tych górach; właśnie o nim wspominałem wcześniej, chcąc popatrzeć na niego. Ma postać drzewa z jednym pniem o średnicy przynajmniej pół metra, który na wysokości kolan rozgałęzia się, a wyżej jego konary tworzą niesamowity gąszcz wygiętych i splątanych gałęzi. Musiałem zdjąć plecak i dosłownie przedzierać się przez mur bzu, żeby zrobić zdjęcia.

 Niewiele dalej ma źródło strumyk nazwany przeze mnie Polnym Strumykiem; jego też odwiedziłem. Na brzegu dużego pola, przy różanym krzewie, w niewielkim zagłębieniu leży kamień, a spod niego wypływa woda. Strumyk jest szerokości dłoni, a pięć metrów dalej wpada do innej strugi. Kto wie, może należy mu się tytuł najkrótszego strumienia kaczawskiego? Dla mnie jest jednym z najładniejszych. Siedząc przy nim słuchałem skowronków, a i widziałem te drobiny-ptaszyny zwiastujące wiosnę. Chciałbym kiedyś usiąść przy tym źródle w porze kwitnienia róż; chciałbym zobaczyć te stoki wokół zielonymi, w kwiatach i w zapachach; chciałbym posłuchać szmeru źdźbeł traw i buczenia pszczół. Chciałbym poznać letnie Góry Kaczawskie.

W okolice Lisianki i na wzgórza między Rochowicami wrócę, mimo iż byłem tam już parokrotnie.

Strumień wyznaczał najdalszy punkt mojej trasy, więc nieśpiesznie wracałem.

Zatrzymałem się pod wielką wieżą kratową z antenami GSM, i z przyjemnością technika patrzyłem na wielostopniowe usztywnienia konstrukcji: długa belka wspierająca główne ramiona wieży podparta była w połowie długości dwiema mniejszymi, a te wzmocnione kolejnymi, jeszcze mniejszymi beleczkami.

Chodziłem między skałami Zbójeckiego Kamienia słuchając wrażenia budzonego we mnie widokiem takich miejsc. Wiele już razy pisałem o niepokojącym kształcie skał, ale dopiero dzisiaj uświadomiłem sobie, dlaczego odczuwam niepokój. Otóż w tych skałach nie ma żadnego ładu, żadnej prawidłowości ani przewidywalności. Ich kształty są zmaterializowanym chaosem, dodatkowo wspomaganym połamanymi i próchniejącymi resztkami drzew. Na jednej ze skał wyrasta wielopienna lipa. Właśnie patrząc na jej osiem czy dziesięć pni, czując w sobie odmianę wrażenia, zrozumiałem, że patrzę na jedyny przewidywalny i swojski, nie poddający się chaosowi, element otoczenia.

Miło jest wejść w las i wiedzieć, co czeka mnie za zakrętem, wiedzieć, gdzie skręcić, by wyjść u celu. W najwęższym miejscu przeszedłem las idąc w stronę Głogowca. Pole za lasem pamiętam z innej mojej wędrówki, gdy w błocie topiłem buty; dzisiaj szło się dobrze, ziemia była twarda i sucha.

Na szczycie tej góry rozejrzałem się za głogami, no bo skoro byłem na Głogowcu… Nie ma ich tam wiele, ale jeden ze znalezionych jest dużym okazem. Stojąc tam, jest się jakby w innych górach: las, przez który przechodziłem, rośnie na grzbiecie zasłaniającym te wszystkie góry i pagórki, którymi chodziłem wcześniej, a wokół widzi się inne szczyty kaczawskie – niewidoczne stamtąd.

Już na tej górze wiedziałem, że wracać mogę dłuższą drogą, przez Żeleźniak, a skoro tamtędy, to odwiedzając szyb Luis, pozostałość starej kopalni miedzi.

 Byłem tam kiedyś i chcąc zmierzyć głębokość, szukałem kamienia. Nie znalazłem, wszystkie leżące w pobliżu okruszynki skalne już zostały wrzucone do szybu, więc teraz, nauczony doświadczeniem, zabrałem ze sobą kawałek Głogowca. Szyb jest przy szlaku, a ten biegnie podnóżem góry, jednak idąc w tamtą stronę, odruchowo poszedłem górną drogą, w stronę widokowej dróżki, którą niedawno zmasakrowano spychaczami. 

Chyba po raz pierwszy nie padał deszcz, gdy tam byłem, a na dowód tej wyjątkowej łaskawości aury zrobiłem kilka zdjęć. Zajrzałem w głąb doliny, a leży ona ponad 100 metrów niżej, to sporo jak na standardy kaczawskie, zagapiłem się w dal, chyba po raz pierwszy widzianą w tym deszczowym miejscu, i zawróciłem.

Dla mnie naturalne już jest chodzenie po Górach Kaczawskich bezdrożami – ot, po prostu idę tam, gdzie chcę. Normalne. Jednak czasami uświadamiam sobie ten fakt jako oznakę swojej zażyłości z tymi górami, ich swojskości i mojej swobody – jakbym był u siebie. Wróciłem z widokowego miejsca do duktu, przeciąłem go i poszedłem w dół stromego zbocza porośniętego świerkowym borem wiedząc, że niespodzianek po drodze nie będzie, a w dole trafię na niebieski szlak i szyb. Taka swoboda wędrowania sprawia mi przyjemność.

Szyb jest czarną dziurą w ziemi przykrytą masywną kratą ze stalowych prętów, a na sąsiednim drzewie wisi tablica z napisem „Wstęp wzbroniony”. 

Ilekroć widzę to okropne słowo, zastanawiam się, dlaczego powszechnie używane jest w takich oficjalnych zakazach – i tylko tam. Dlaczego nie „Wstęp zabroniony”? Tamto słowo pasuje mi tylko w jednej sytuacji: gdy wzbrania się kobieta. Przed aktem, na przykład. Aktem fotograficznym, oczywiście.

Jeśli już o słowach, napiszę o dziwnym zwyczaju pisania potworka na etykietach. Brzmi na ogół jakoś tak: data przydatności do spożycia – patrz na zgrzewie. Dlaczego nie normalnie, po polsku?: data przydatności do spożycia podana jest na zgrzewie.

Nad kratą uświadomiłem sobie, że nie mam zegarka z sekundnikiem. Trudno, pomiar będzie mniej dokładny: puściłem kamień i odliczałem sekundy wypowiadając liczbę 121. Wyszło mi, że lot kamienia trwał niecałe cztery sekundy. Teraz wzór. Gmerałem w pamięci i… zapomniałem. A przecież kiedyś pamiętałem! Stałem na tą dziurą w ziemi próbując wyprowadzić go, ale nie wiedziałem, jak skrócić kwadrat czasu. Chodzi o przyśpieszenie ziemskie, a te podawane jest w metrach na sekundę do kwadratu. Mam otrzymać metry, więc jakoś trzeba mi zgubić te kwadratowe sekundy, no i… nie potrafiłem. Dopiero wieczorem, przy komputerze, widząc wzór, puknąłem się w czoło: takie proste! Połowa iloczynu przyśpieszenia i kwadratu czasu lotu da drogę, czyli głębokość szybu, a te kwadraty same się zredukują, będąc w liczniku i w mianowniku. Kalkulator wyświetlił mi 70 metrów, pomiar mało dokładny, ale przecież nie o wynik chodziło, a o zabawę. Byłem z siebie zadowolony, zwłaszcza wspominając ten kamień, który niosłem w kieszeni parę kilometrów.

Pod wsią zobaczyłem stado koni, a po chwili zaskakującą scenkę: podjechał samochód, wyskoczył z niego chłopak i z wyciągniętą ręką szedł do jednego z koni.

– Nie do niego! – krzyknął kierowca – Idź do niej. – pokazał palcem – Za nią pójdą!

Konie, jak się później dowiedziałem, poszły sobie na daleki spacer korzystając z uszkodzonego ogrodzenia. Chłopak niósł cukier, a kobyła okazała się być łakomczuchą. Sprowadził ją na drogę i poszedł z nią; pozostałe konie po dłuższej chwili ruszyły za nimi kłusem.

Piękny jest widok tabunu pędzących koni. Zdaje się, że to Anglicy wyróżnili te trzy przykłady piękna: kobieta w tańcu, łódź pod żaglami, koń w biegu. Zgadzam się z nimi, chociaż wolałbym listę rozszerzyć.

Uznałem, że zdążę jeszcze odnaleźć Arnolda, nieznany mi drugi szyb ukryty w lesie po drugiej stronie wsi Radzimowice. 

Szedłem wypatrując między drzewami, na stromym tam stoku, czegoś równego, zbudowanego. Zobaczywszy ślady betonowego basenu, zszedłem tam, a wtedy jeszcze niżej zobaczyłem kratę przykrywającą szyb. Obok biegła droga robiąca tam zakole; mogłem sobie darować karkołomne zejście po zboczu i wygodnie dojść drogą.

Nie wracałem już do wioski, skręciłem w stronę bezimiennego wzgórza, na którym stoi maszt z polską flagą. Widok z niego zasługuje na wielkie słoneczko.

Dzień się kończył. Nad Miłkiem, w szczelinie między granatowymi chmurami, widać było kolory zachodzącego słońca.

Szaro już było, gdy zszedłem do wioski. Zegar w samochodzie pokazywał godzinę 18.

Dobrze wykorzystałem dzień – pomyślałem. Od świtu do zmierzchu.

Prawda i piękno

020317

Na pulpicie komputera mam plik „Kupić”, a w nim spis książek. Gdy przeczytam w książce cenionego autora pochwałę innej książki, albo niechby tylko ciekawy, intrygujący lub ładny cytat, dopisuję ją do mojej listy. Nie pamiętam, kto polecił mi w ten sposób Prawdę i piękno, dość, że któregoś dnia, po odłożeniu jakiejś powtórki, zajrzałem do „Kupić” i po przeczytaniu mojej notki, iż w książce mowa o związkach nauki z pięknem, otworzyłem allegro i kupiłem, mimo bardzo wysokiej ceny. Autor, S. Chandrasekhar, był Hindusem, astrofizykiem pracującym w USA, noblistą. Jako astrofizyk, czyli fizyk badający gwiazdy, określił między innymi warunki wybuchu super nowej; jeden z tych warunków, dotyczący masy, nazwany został od jego nazwiska.

Wyobrażam sobie, że część gości odwiedzających ten blog, zwłaszcza przypadkowych, po przeczytaniu tych paru zdań kliknie na krzyżyk w prawym górnym rogu. Ich wybór. Warto jednak wysilić się, ponieważ piękno tkwi także w zrozumieniu, w tej uroczej chwili wewnętrznego rozjaśnienia, a bywa nawet, chociaż już rzadko, że w błysku.

Dla mnie niemała wartość tego rodzaju lektur jest także w oddaleniu ich tematyki od prozaiczności dnia powszedniego spędzonego w pracy.

Książkę wypełnia kilka okolicznościowych wykładów. Owszem, wysiłek jest potrzebny przy czytaniu, ale tylko tam, gdzie autor jakby się zagalopował odbiegając od tematu w matematyczne wzory. Inaczej mówiąc, (w moim odbiorze) treść książki niezupełnie jest zgodna z tytułem, ponieważ większą jej część wypełniają wspomnienia znanych naukowców i prezentacja ich dokonań. Poza kilkoma fragmentami książki, o pięknie tylko się wspomina, więcej o prawdzie i o dążeniu do niej. Poniżej zamieszczam wybór cytatów ograniczonych do dwóch tematów i uzupełnionych moimi komentarzami, czy raczej luźnymi uwagami a propos. W jednym z wykładów sporo jest o Newtonie, Beethovenie i Szekspirze, ale te strony należy przeczytać całe, trudno ciąć je cytatami.

Dla porządku, w zgodzie z prawem, podam, iż jeśli autor cytuje nie swoje słowa, pod tekstem podaję nazwisko ich autora; jeśli nie podaję, to znaczy, że napisał je autor książki. Wszystkie słowa poza znakami „” i >< są moje.

O autorze książki, z przedmowy pióra Stanisława Mrówczyńskiego:

„Wierzył, że poszukiwanie piękna jest czynnikiem sprawczym badań naukowych. Był rzecznikiem antycznej formuły jedności piękna i prawdy. Chociaż nie uroda, lecz zgodność z faktami doświadczalnymi jest ostatecznym kryterium poprawności fizycznej teorii, tak się jednak dzieje, że teorie, które urzekają prostotą i przejrzystością, zwycięsko wychodzą z konfrontacji z eksperymentem. Wskazuje to na głęboką, choć nieraz trudno uchwytną, harmonię fizycznego świata, która nauka winna odkrywać.”

Cytaty z książki:

„Miecz Marsa nie tknie ani pożar nie osmali

Słów, w których żyjesz, w których żyć będziesz już zawsze.”

Szekspir, słowa z sonetu 55.

Piękne słowa, ale prawdziwe tylko dla wybranych, dla Szekspirów słów. Jednak prawda tych słów jest też inna, bezosobowa. Mieści się w ich zadziwiającej trwałości: słowa żyją, gdy rozsypały się kamienie, na których kiedyś były wyryte, a o ludziach, którzy wypowiedzieli je po raz pierwszy, nie została nawet pamięć. Na każdym kroku, codziennie, mamy do czynienia z takimi niematerialnymi skamielinami, tylko nie zwracamy na nie uwagi. Owa trwałość obywająca się bez materialnego nośnika budzi we mnie pozytywne odczucia, chociaż miałbym kłopot chcąc je nazwać.

„(…) Zarówno w sztuce, jak i w nauce celem jest ta sama trudno uchwytna cecha: piękno.”

 >Ten „wstrząs na widok piękna”, niewiarygodny fakt, że odkrycie, do którego doprowadziło dążenie do piękna w matematyce, znalazło ścisły odpowiednik w Naturze, przekonuje mnie, iż umysł ludzki reaguje najmocniej i najgłębiej właśnie na piękno. W istocie, wszystko, co tu usiłowałem powiedzieć, można zwięźle wyrazić w dwóch łacińskich aforyzmach:

Simplex sigillum veri – Prostota to znak prawdy.

Pulchritudo splendor veritatis – Piękno splendorem prawdy.<

O przeciwstawianiu nauki i sztuki:

„Była na niebie tęcza niepojęta;

Czym jest, już wiemy: została wciągnięta

W nudny katalog rzeczy znanych świetnie.

Filozof skrzydła anioła obetnie (…)”

Keats

Bodajże te właśnie słowa tak poruszyły Richarda Dawkinsa, biologa z Oksfordu i znanego popularyzatora teorii ewolucji, że postanowił dać poecie odpowiedź. Napisał Rozplatanie tęczy, książkę, w której pokazuje urok poznanego i urok nauki; udowadnia w niej coś, co właściwie nie powinno wymagać udowadniania: znajomość tajników świata nie zmniejsza, a zwiększa jego urodę i nasz zachwyt nim. Dodam jeszcze, że słowa „filozof” Keats użył w antycznym rozumieniu: jako tego, który miłuje mądrość; tutaj raczej wiedzę, ale to rozróżnienie jest już dużo młodsze od antyku.

Niejako dla równowagi inne słowa Keatsa:

„Piękno jest prawdą, prawda – pięknem: oto wszystko,

Co wiesz, co ci potrzeba wiedzieć na tej Ziemi.”

A tutaj jeszcze raz o Keatsie, a dalej o zadziwiających myślach łączących Platona z Keplerem oraz naszego ducha z pięknem.

>Dysponujemy zatem dowodami, że teoria stworzona przez uczonego o wyjątkowo rozwiniętej wrażliwości estetycznej może okazać się prawdziwa, nawet jeśli początkowo na to się nie zapowiada. Jak dawno temu napisał Keats: „to, co wyobraźnia chwyta jako piękno, musi być prawdą – niezależnie, czy istniało przedtem, czy też nie”.

Choć to niewiarygodne, nie ulega wątpliwości, że to, co głęboki umysł postrzega jako piękno, znajduje realizację w zewnętrznej naturze.

To, co zrozumiałe, jest również piękne.

Możemy teraz spytać: jak to się dzieje, że piękno w naukach ścisłych staje się rozpoznawalne, nim jeszcze dokładnie je rozumiemy i nim można je racjonalnie wykazać? Na czym polega ta iluminacja?

Nad tym pytaniem głowiło się wielu myślicieli od czasów antycznych. Heisenberg zwrócił uwagę, właśnie w tym kontekście, na pogląd wyrażony przez Platona w Fajdrosie:

Widok piękna wstrząsa i zadziwia duszę, ponieważ czuje ona, że coś się w niej budzi, coś, co nie dotarło do niej z zewnątrz poprzez zmysły, lecz zawsze istniało ukryte głęboko w nieświadomości.

 To samo stanowisko wyraził David Hume w aforyzmie: „Piękno rzeczy istnieje w umyśle, który je kontempluje”.

Kepler był pod takim wrażeniem harmonii natury, którą dostrzegł po odkryciu swoich praw ruchu planet, że w swej Harmonii świata  stwierdził:

Rozważmy teraz pytanie, jak to możliwe, że dusza – która nie angażuje się wcześniej w myślenie pojęciowe, a zatem nie posiada uprzedniej znajomości harmonijnych związków – jest zdolna do ich rozpoznania w zewnętrznym świecie (…).  Odpowiem na to, że wszystkie czyste idee, lub archetypiczne wzory harmonii, o jakich tu mówimy, z natury istnieją w tych, którzy są zdolni je uchwycić. Nie pojawiają się po raz pierwszy w umyśle wskutek procesu pojęciowego, lecz są raczej wytworem intuicji i mają charakter wrodzony.

W bliższych nam czasach Pauli, rozwijając koncepcję Keplera, tak napisał:

Most, wiodący od początkowo nieuporządkowanych danych doświadczalnych do idei, składa się z pierwotnych obrazów, preegzystujących w duszy – to archetypy Keplera. Tych pierwotnych obrazów nie należy kojarzyć ze świadomością, nie są on też związane z konkretnymi ideami, nadającymi się do racjonalnego sformułowania. Chodzi raczej o formy istniejące w nieświadomej części ludzkiej duszy, obrazy o ogromnym ładunku emocjonalnym, których nie myślimy, lecz które jakby podziwiamy. Zachwyt, jaki czujemy w momencie uświadomienia sobie nowego elementu wiedzy, bierze się ze zgodności preegzystujących obrazów z zachowaniem rzeczy zewnętrznych.<

 * * *

Przypominam sobie bardzo ciekawe badania nad moralnością, które dowiodły, iż jej zasady mamy wrodzone. Podstawowych zasad moralności nie uczymy się ani nie czytamy o nich w księgach, my się z nimi rodzimy. Właśnie dlatego nierzadko trudno nam racjonalnie uzasadnić nasze moralne wybory: bardziej je czujemy, niż rozumiemy. Wspominam o tym tutaj, ponieważ dostrzegam cień podobieństwa między naszą moralnością, a odczuwaniem piękna. Ono także jakby tkwiło w nas. Nie jednostkowe, konkretne piękno – to nie byłoby możliwe wobec ogromu oblicz tego zjawiska – a ogólnie piękno, scalone w nas do jednego pierwiastka, jądra czy istoty. Do keplerowskiego archetypu.

W jednej chwili blisko jestem zrozumienia istoty owych obrazów-archetypów, w drugiej oddalam się, bezradny, nic nie rozumiejąc, ale nawet najdalej będąc, czerpię ożywczy powiew z atmosfery tych rozmyślań.

O smaku pewnej potrawy

190217

Spod pałacu w Gierczynie wokół Stożka, Kufel, zboczami Zamkowej do „górnego asfaltu” na Wysokiej, zejście do pierwszych domów wioski, Blizbor, Gierczyn.

Jeszcze nigdy nie położyłem się spać w sobotę tak wcześnie, jak wczoraj: o godzinie 19, ale też i wstałem wyjątkowo wcześnie – pół do trzeciej. Głęboką jeszcze nocą zabrałem Janka z Legnicy, towarzysza dzisiejszego dnia, i pojechaliśmy do Gierczyna, wioski na Pogórzu Izerskim.

Przejechanie dwustu kilometrów bocznymi albo przebudowywanymi drogami zajęło mi blisko cztery godziny. Lubię jazdę swoją vectrą, ale nie lubię zauważonego niedawno efektu przyzwyczajenia. Rok temu miałem ten samochód za ekskluzywną limuzynę, a teraz za (tylko) wygodny samochód. Luksus spowszedniał, a nawet zmalał. Na dokładkę wynajduję – nie szukając – dziur w całym: a to przydałoby się więcej koni w silniku, a to mógłby być cichszy przy wysokich obrotach, w środku nie ma półki na drobiazgi, no i jeszcze... Jestem niewdzięcznikiem wobec mojego samochodu i zachowuję się jak sabaryta.

Na szczęście zdaję sobie sprawę z tego i nie myślę o wymianie samochodu na droższy. Moja vectra ma u mnie dożywocie: będę dbać o nią do jej technicznej śmierci, i wcale nie chodzi o walkę z naturalną u ludzi skłonnością do luksusu, a o ważność celów. Pracować warto na takie wyjazdy jak ten dzisiejszy, nie warto na droższy samochód, jeśli posiadany jeździ.

Chciałem pokazać koledze moje (i nie tylko moje) ulubione miejsca wokół wioski, ale i poznać nowe drogi, a dzień zacząć na przełęczy między Blizborem a Stożkiem. W pogodny świt miejsce to potrafi czarować widokami: blisko, na wprost, falują łagodne wzgórza tak podobne do kaczawskich, a dużo dalej kraniec widnokręgu zamykają Góry Kaczawskie. W pogodny dzień rozpoznaję wiele ich szczytów, a wzrok sięga po najdalsze stąd pasmo wschodnie, oddalone o ponad 30 kilometrów. Z tego miejsca widać ich rozległość  – od Gór Ołowianych na południu, po Ostrzycę na północy, wyraźnie widoczną, wyniosłą i przyciągającą wzrok. Po prawej horyzont zamyka Tłoczyna, rozległa i pokaźnej wysokości zalesiona góra izerska. Nieco na lewo rozciąga się po odległy horyzont bezmiar pól z niewielkimi wzgórkami pogórza.

Dla tego widoku już kwadrans przed siódmą staliśmy na przełęczy. Zapowiadał się pogodny dzień, niebo zmieniało granaty na błękity, a wokół czarnej Tłoczyny coraz bardziej jaśniała słoneczna aureola. Niestety, nad Górami Kaczawskimi wisiały ciemne chmury, a mgiełka pod nimi zasłaniała góry. Słońce szybko, dosłownie w oczach, wyskoczyło zza grzbietu bliskiej góry tak jasne, że od razu rzucające cienie za nami. Chmury na wschodzie nabrały nieco kolorów, odległe góry wyładniały, ale ich przemiana była tak subtelna, że tylko ja ją zauważyłem, mój aparat pozostał ślepy. 

Ruszyliśmy w drogę, chcąc obejść Stożek. Ta góra widziana z wioski jest spora, ale od strony Blizbora trudno ją zauważyć, jednakże właśnie ona i wznoszący się po drugiej stronie Kufel tworzą swoimi zboczami dolinę, która zachwyciła mnie od pierwszego spojrzenia, gdy pewnego słonecznego i kolorowego dnia jesieni otworzyła się przede mną po wyjściu z lasu.

Niżej kilka zdjęć z tamtego dnia.

Na północnym zboczu tej góry jest łąka z trzech stron obwiedziona lasami; idąc jej górną granicą w stronę doliny, dojdzie się do czarującego miejsca: ściana lasu po lewej znika zostawiając kilka jedynie drzew, a za nimi widać drugą łąkę. Wystarczy zrobić kilka kroków, by otworzył się piękny widok z łąki opadającej na dno doliny, która jakby płynie od lasów Blizbora ku otwartym przestrzeniom pól w dole. Po drugiej stronie, na stoku Kufla, widać samotny domek, który coraz częściej nazywam za jego właścicielką Domkiem, a po lewej pałac, charakterystyczny tutaj budynek, o wątpliwej jednak urodzie. Ta łąka pod lasem ponad doliną jest idealnym miejscem na posiedzenie i pogapienie się przed siebie w cieplejszy od dzisiejszego dzień.

W tej okolicy jest kilka miejsc, z których widać koniec Gór Izerskich: zbocza wyraźnych i sporych gór schodzą nie w dolinę, jak to mają w swoim górskim zwyczaju, a do poziomu pól i roztapiają się w ich nieskończoności. Jednym z takich miejsc jest szczyt Kufla, góry stojącej vis a vis Stożka. Siedząc na ustawionej tam ławce, ma się przed sobą ów nieskończony przestwór pól urozmaiconych nielicznymi i niewielkimi wzgórzami, podzielonej lasami i laskami, z zaskakująco dużą ilością wiosek i miasteczek, które z dużej odległości widać jako kolorowe plamki maleńkich domków dla krasnoludków, nad którymi tu i ówdzie górują cienkie wieże kościołów. Wzrok przyciąga  wzgórze wyższe od innych, z widocznymi ruinami: to Zamkowa i pozostałości zamku Gryf, oglądane z ośmiokilometrowej odległości. Druga Zamkowa, nota bene, wznosi zaraz obok Kufla.

Z boku i z tyłu widok zmienia się diametralnie: między Blizbora z sąsiednią Zamkową wcina się głęboka dolina zmierzając ku lasom Wysokiej, góry bardzo trafnie nazwanej i czyniącej wrażenie na mnie. 

Ilekroć jestem tutaj, myślę o przejściu doliny u stóp tej góry, na pewno kiedyś to zrobię. Obie doliny po dwóch stronach Kufla podobają się mi, chociaż ich uroda jest odmienna. Tamta jest jaśniejsza i pogodniejsza, jest doliną wędrowca, który z ulgą wychodzi w mrocznych lasów górskich na słoneczny przestwór, uśmiechem odpowiadając na uśmiech przyjaznej okolicy. Natomiast dolina u stóp Wysokiej jest bardziej mroczna, bardziej górska; ona jakby nie wiedziała, że tutaj jest kres gór. Pierwszą łatwo sobie wyobrazić zieloną, w słońcu, drugą przysypaną śniegiem.

Z Kufla dość szybko wygonił nas mroźny wiatr; nieco niżej, w starym kamieniołomie, znaleźliśmy dobre miejsca na przerwę śniadaniową. Nie wiem, dlaczego założyłem jedną tylko parę skarpetek; może za dużo myślałem o wiośnie? Tego ranka sięgnąłem do plecaka po zawsze noszoną drugą parę, ponieważ zmarznięte palce stóp uświadomiły mi dalsze panowanie zimy.

Idąc pod górę zboczem Zamkowej (a prowadzi tam zielony szlak) warto zatrzymywać się często i odwracać dla zobaczenia naprawdę ładnych widoków górskiego pogranicza. Są tam dwa miejsca wyjątkowo ładne, a pierwsze jest dobre na postawienie domu wśród dużych lip, z rozległym widokiem za oknami. Wygląd drugiego wskazuje na dużą popularność: wokół leżą puszki i butelki, kapsle i plastikowe opakowania. Nie potrafię zrozumieć człowieka, który w takim miejscu wyrzuca śmieci; nie potrafię zrozumieć jego obojętności na wygląd otoczenia.

Pod szczytem Zamkowej uznaliśmy, iż szlakiem rowerowymi obejdziemy Blizbor, a minąwszy górę, zejdziemy do wioski. A może uda się znaleźć dróżkę prowadzącą w tę bardziej górską dolinę? Szlak rowerowy jest, drogi w zaśnieżoną dolinę nie znaleźliśmy. Później dowiedzieliśmy się od Anny, że jest, ale tak zasypana śniegiem, że nie do zauważenia i raczej nie do przejścia. Nasza droga była wygodna: szlak wiódł wąską i niezbyt równą, ale jednak asfaltową szosą leśników.

Niekończące się lasy izerskie są świerkowe, z niewielką domieszką innych gatunków; widoków wiele nie ma, chociaż tu i tam między drzewami widać dal, a zmiany wysokości są niewielkie. Dzisiaj te lasy zobaczyłem inaczej niż kilka lat temu, gdy szedłem na Wysoką Kopę: droga trawersowała zbocze Wysokiej, a nachylenie stoku zmieniało obraz lasu, czyniąc go po prostu ładniejszym.

-Zobacz! – kijem pokazałem towarzyszowi miejsce wśród drzew, nie mówiąc o co chodzi. Spojrzał i zobaczył. Słońce roziskrzyło miriady kropelek wody wiszących na końcach igiełek świerku, a liście stojącego za nim buka uczyniło drobinkami intensywnych, żywych, świecących brązów. Ten statyczny, nieruchomy obraz cały był ruchem: niewidocznym, gdyby nie migotanie iskierek jaskrawego światła, drżeniem igliwia i szybkim, chociaż delikatnym, drganiem światła wśród liści.

-Ech, żeby to uchwycić na zdjęciu – westchnąłem.

-Wyjdzie pstrokate – kolega zmarszczył nos.

Wiedząc, że ma rację, nie wyciągałem aparatu.

W innym miejscu zobaczyliśmy brzozy z równie pięknie świecącymi w słońcu kropelkami wody wiszącymi na ich gałązkach – królewska ozdoba najładniejszych drzew. Śnieg widziałem bielusieńki, widziałem złocisty i skrzący się diamentowo, widziałem i najpiękniejszy: o lekko niebieskim odcieniu, a na brzegu odśnieżonej drogi pryzmy śniegu upodobniały się swoimi fantazyjnymi kształtami do topniejących gór lodowych.

 Na drzewach widzieliśmy pęczniejące pąki, wierzbom iwom już pąki pękają (fajne połączenie wyrazów) i widać biały puszek ich bazi, a Janek stwierdził, pociągając nosem, że w zapachu ziemi chwilami czuje wiosnę.

Na szczyt Blizbora wdrapaliśmy się nie najkrótszą, jak się okazało, drogą, ale nie dodatkowe 200 metrów bezdroża dało nam w kość, a głęboki śnieg zmiękczony słońcem i nie wytrzymujący naszego ciężaru, ale jakże było ominąć Górę Anny?… 

Dopiero wracając ze szczytu, znaleźliśmy wygodną ścieżkę.

Jeszcze raz poszliśmy na przełęcz pod Stożkiem spojrzeć na wschód, na Góry Kaczawskie, a wróciwszy do samochodu, pojechaliśmy pod Domek Anny, naszej blogowej znajomej. Z nią i z  jej rodziną czas biegnie inaczej, niewątpliwie szybciej. Ot, usiedliśmy, zjedliśmy obiad, chwilę, dosłownie chwilę porozmawialiśmy, i okazało się, że minęło dwie godziny, słońce już zaszło i trzeba się zbierać do powrotu. Ach, muszę wspomnieć o daniu na deser! Otóż gospodyni podała nam wyjątkowy przysmak, tradycyjne, śląskie, wigilijne danie: moczkę. Byłem ciekaw smaku tej potrawy, ale też bardzo, ale to bardzo niepewny byłem reakcji moich kubków smakowych, a to z powodu składników: wiele różnych słodkości w wywarze z ryby. Nie jestem odważnym eksperymentatorem kulinarnym, więc z niepewnością sięgnąłem po łyżeczkę.

No i co? Napiszże w końcu!

Już piszę: to jest super! Aniu, przepraszam za swoje niedowiarstwo.

Wcale nie czułem aromatu ryby, a tylko wielotonowy smak owoców i czekolady. Było tam coś chrupiącego, było strzelającego pod zębami, ale to wszystko pasowało i nie było zbyt słodkie. Może właśnie z powodu tego rybiego wywaru? Nie wiem. Dość, że wziąłem sobie dokładkę. Miałem chęć na drugą, ale było mi głupio wyjadać resztkę ze słoika.

Anno, dziękuję za zostawienie dla nas moczki. Dziękuję za ciepło i naturalność odczuwane w Twoim domu.

Jest wtorek, zbliża się godzina 20. Skończyłem pisać, odłożyłem laptopa i wyszedłem na dwór chcąc zobaczyć Wenus. Na tle ciemnej niebieskości zachodniego nieba zobaczyłem ją od razu. Była jasna, czysta, przyciągająca wzrok swoim blaskiem – prawdziwa bogini miłości, piękna, uśmiechu i radości życia.