O chwilach

170615

Udało mi się wyrwać „na miasto” do fryzjera. Musiałem, bo gdyby żona lub córka zobaczyły mnie tak zarośniętym, nasłuchałbym się uwag o swoim zaniedbaniu. Szedłem parkową alejką wiodącą wzdłuż stawu, z którego bije wysoka fontanna. Gdy pod niskimi, pochylonymi ku wodzie, gałęziami kasztanowca zobaczyłem białe lilie wodne, zszedłem nad wodę. Kilka minut tylko, firma obędzie się beze mnie przez ten czas – tłumaczyłem się przed sobą.

Woda jest tam bardzo czysta, przejrzysta; rośliny wodne pokrywające dno lekko falowały, wyraźnie widoczne, a między nimi uwijały się drobne rybki. Kasztanowiec niemal dotykał tafli wody swoimi zielonymi łopatami liści, a tuż przy mnie unosiły się na wodzie wielkie liście lilii. Jeden kwiat, jakże piękny, rozchylił się, obok kilka pąków szykowało się do swojej metamorfozy. Na powierzchni wody tańczyło migotliwe światło słońca. Patrzyłem chwilę na ten letni obraz, nim podniosłem głowę i rozejrzałem się. W sąsiedztwie stała ławka, siedział na niej starszy mężczyzna i czytał gazetę. W pierwszej chwili pozazdrościłem mu wolnego czasu: ach, mieć go dużo i móc do woli patrzeć na te lilie, siedzieć na ławce, włóczyć się gdzieś tygodniami! Letnie dni i miesiące wolne, przeżywane bez pośpiechu!

W drugiej chwili ponownie, jak wiele już razy, naszły mnie wątpliwości: czy cieszyłbym się tymi dniami tak, jak tą chwilą, albo moimi rzadkimi dniami wędrówek? Czy można nieustannie przeżywać uniesienia i radości? Czy możliwa jest nieustająca otwartość i chłonność umysłu?

Przecież nie – odpowiadam sobie. Prędzej czy później przyjdzie przyzwyczajenie odbierające głębokość i kolory widzenia, urok wędrówek. Przyjdzie i przyniesie swoistą ślepotę i płytkość wrażeń. Nam potrzebny jest kontrast, odmienność, wyjątkowość. Wiosna nie może trwać wiecznie, a raj musi być tracony, jeśli ma być rajem.

Więc zostają tylko takie kradzione chwile?

Niestety, tak. Tylko chwile.

170615

Chciałbym objąć je wszystkie swoją pamięcią, ale nie potrafię. Nie raz rozmyślałem nad tą swoją ułomnością, nim w końcu doszedłem do wniosku, iż to ona sama, moja pamięć, dokonuje wyboru, przechowując te chwile, które najsilniej się odcisnęły we mnie. Jakże często myślimy: tej chwili nie zapomnę; to takie piękne!; nigdy nie przeżyłem nic równie wzruszającego, etc. A po miesiącu, po roku, nie pamiętamy jej, ani ówczesnych uniesień, ale pamiętamy inną chwilę, czasami niepozorną jak niepozorną jest iglica, chwilę, która ledwie nas musnęła, omalże niezauważona, taką drobinkę naszego czasu pamiętamy latami, i gdy podobne okoliczności chwili teraźniejszej przywołają ją, wraca do nas niosąc ze sobą ulotne i zapomniane, zdawałoby się, wrażenia, myśli, nastroje. Dlaczego akurat ta chwila, pytamy się siebie. Odpowiedź wydaje mi się oczywista: bo najsilniej odcisnęła się w naszej psychice. Jest dla nas ważna, bo tworzy nasze wewnętrzne życie, czyli w istocie nas samych.

A dlaczego nie te chwile, które w trakcie ich dziania się były dla nas tak ważne i piękne? Skąd ta niezgodność? Nie wiem. Może nasza pamięć, tutaj pospołu z jakimiś podświadomymi mechanizmami naszej psychiki, uznała je za mniej ważne, niż nam się wtedy wydawało? Całkiem możliwe. Na swój prywatny użytek mówię sobie, że moja pamięć (rozumiana tak, jak wyżej napisałem), jest mądrzejsza ode mnie i lepiej wie, co ważniejsze.

Niewątpliwie ważna jest świadomość przeżywania dobrej chwili, ale czy ona wystarczy, skoro tak podatni jesteśmy na autosugestie, a i ze świadomością czasami dzieje się coś dziwnego…

Plączą mi się po głowie myśli, które trudno mi przełożyć na słowa, tym bardziej, że owe myśli są ledwie domysłem, mglistym przypuszczeniem. Chodzi mi o pewien szczególny rodzaj naszej świadomości chwili. Na co dzień mamy ją przecież, świadomie przeżywamy chwile naszego życia, ale w gruncie rzeczy my ledwie muskamy swoją świadomością nasz czas, ledwie go rejestrujemy w podręcznej pamięci, która już po godzinie, już nazajutrz, jest czyszczona i zapisywana następnymi aktualnie dziejącymi się chwilami. Co ja robiłem wczoraj o tej godzinie? Co się ze mną działo miesiąc temu? Jakże często nie pamiętamy, a jeśli nawet, to raczej szczegóły dotyczące rzeczywistości zewnętrznej względem nas samych: wczoraj o tej porze byłem w drodze, mijałem Poznań jadąc S11 na południe; miesiąc temu?… zaraz… cóż, pracowałem, nie pamiętam gdzie, a wieczorem zapewne czytałem lub pisałem. Ot, i tyle. Prawdą jest, iż nasza pamięć nie pomieści wszystkich dni, a tym bardziej wszystkich chwil naszego życia, ale wydaje mi się, że nie tylko w jej pojemności tkwi przyczyna naszego niepamiętania. Jest także w słabym związku naszej świadomości z chwilą bieżącą, ale obwiniać się o ten fakt nie można, bo po prostu tacy jesteśmy, taką mamy psychikę i tak działa nasza pamięć. Czasami coś się zmienia, jakieś trybiki zazębiają się i wtedy… Co się właściwie wtedy dzieje? Trudno to opisać. Jakaś odmienność w patrzeniu na świat i w jego widzeniu. Pogłębiona świadomość, można by napisać, ale wyrażenie to wydaje mi się zbyt łatwym wytrychem. Sięgam w głąb swojej pamięci, do chwil, o których piszę tutaj, czy raczej chciałbym pisać, i szukam ich wyróżników, a znajduję wrażenia nie dające się wyrazić słowami. To coś, co można nazwać zespoleniem chwili z naszą świadomością, świata wokół z nami, z naszym duchem. Wyraźniejsza niż zwykle świadomość bycia całym sobą, to znaczy duchem i ciałem, tu i teraz. Niczym nieuzasadnione przekonanie o wyjątkowości widzenia i odczuwania. Jednoczesne ja, ta chwila i świat.

Gdybym wierzył w bogów, powiedziałbym, że w takich chwilach odczuwam coś podobnego do zwykłego dla nich stanu ich psychiki.

Kilka lat temu podobne myśli przyszły do mnie w dość nietypowych okolicznościach (nota bene: a jakie okoliczności mają być tutaj typowe?), bo na skraju Urwiska Batorowskiego w Górach Stołowych. Zawarłem je w tekście pod tytułem „Góry Stołowe”. To zbiór tekstów z kilku dni wędrowania tymi górami, jest tutaj opublikowany. Niżej wklejam fragment a propos, ale linku do tego tekstu nie podam, bo nie wiem, jak go tutaj zamieścić. Łatwiej byłoby mi wymienić historyczne uwarunkowania światowości angielskiego, niż znaleźć odpowiednie miejsca i przyciski potrzebne do zrobienia tej sztuczki.

Pierwsze plączą się, zapominane, daty i nazwy, a więc w istocie to, co najbardziej jest nam obce, co sztuczne i umowne. Najlepiej pamiętane jest to, co dla nas jest najważniejsze: pozytywne przeżywanie, chwile dostrzeżenia uroku świata i życia.

Naszego minionego czasu nie pamiętamy w sposób ciągły, a więc tak, jak on upływa; czas jest dla nas wyspami dziania się z rzadka rozrzuconymi w oceanie niepamięci, który tylko symbolicznie istnieje w naszej  świadomości, bo przecież pusty czas zanika, gdy staje się czasem przeszłym. W chwili zapamiętanej, owej wysepce wspomnień wychylającej się ponad poziom martwego oceanu, czas zwalnia, niemal zatrzymuje się, by zmieścić w niej więcej, niż mieszczą dni całe i tygodnie tamtego monotonnego życia.

Nasze wysepki wspomnień są kapryśnymi, bo niezależnymi od naszej woli, skondensowanymi chwilami czasu i przeżywania. Mówimy sobie: to był wspaniały dzień, zawsze będę go pamiętać! – a później zapominamy o nim, albo pamiętamy jakąś jedną jego chwilę, oderwaną tak dokładnie od ram dnia w którym działa się, że tkwi ona sama jedna pośród pustych wód, i tylko jasny promień słońca na świeżych liściach pojawiającego się tam drzewa pozwala kojarzyć nam ją z wiosną niepamiętanego roku i okoliczności.

Czas nasz mija właściwie niezauważony przez nas, mija tak, jakby nie był nasz, mija szeregiem zwykłych, szarych, anonimowych dni naszego życia; usypiamy myśląc o następnym dniu, o planach na weekend, o konieczności zrobienia jutro zakupów, i ani przez myśl nam nie przejdzie pochylić się nad tym dniem. Dniem naszego życia. A później okazuje się, że jednak ten dzień nie był pusty, bo chociaż wtedy jego dar był dla nas ledwie zauważoną drobinką, to teraz, po oczyszczeniu z naszych codziennych trosk, banalnych planów, krzątaniny powszedniej, tego wszystkiego, co wypełnia nam życie i czego nie pamiętamy, zostawia nam jasną perłę przeżytej i zapamiętanej chwili.

Stałem na krawędzi urwiska zataczającego tutaj łuk i patrzyłem na kępy brzóz wdzięcznie wychylających swoje złote korony ponad krawędź zapadliska, patrzyłem na wspaniałe kolory jesieni, a po głowie krążyły mi poplątane myśli o czasie i o pamięci.

Cóż więc zapamiętam z tego dnia? Nie wiem. Karmię pamięć obrazami, wrażeniami i przeżyciami wiedząc, że ona wybierze z mojego dnia to, co było w nim najcenniejsze. Zapamięta go wyróżniając w ten sposób i czyniąc prawdziwie moim.